فرشهای دستباف ایرانی همواره جزء فاخر‌ترین کالا‌های خانه‌ی مردم در ایران و اقصی نقاط دنیا بوده‌اند. در میان فرشهای ایرانی، فرش دستباف بختیاری با توجه به پیشینه‌ی غنی و طرح‌های پرجزئيات در کنار کیفیت بسیار بالا مورد توجه جهانیان بوده و هستند. امروز در این مطلب به به بررسی خصوصیات و ویژگی فرش دستباف بختیاری، تاریخچه و راهنمای خرید آن می‌پردازیم.
تاریخچه فرش دستباف بختیاری
ایل بختیاری یکی از قدیمی‌ترین اقوام اصیل ایران را تشکیل می‌دهد. بنابر آثا کشف شده توسط باستان شناسان از مناطقی از تنگ پیده، آثارا یافت شده نشان از حضور تجمعات انسانی با قدمت ۱۵ هزار سال را مشخص می‌کند. قوم بختیاری همواره جزء ایل‌های عشایری و دامپرور مشهور در جهان بوده است. یکی از مهم‌ترین حرفه‌های ایل بختیاری هنر فرش دستباف و گلیم‌بافی است. قدمت بافت فرش دستباف بختیاری به بیش از ۸۰۰ سال پیش باز می‌گردد که این خود نشان دهنده اصالت قالی‌بافی در این منطقه است. با توجه به پیشینه فرهنگی و کیفیت بالای این قالی‌ها گردشگران خارجی بسیاری برای خرید فرش دستباف به این منطقه مراجعه می‌کنند.
معرفی خصوصیات و ویژگی فرش دستباف بختیاری
فرش دستباف بختیاری یکی از با کیفیت‌ترین قالی‌های دستباف در ایران است. این فرش‌ها به دلیل دارا بودن طرح‌های اختصاصی و پر جزئيات بسیار مشهور هستند. بیشتر طرح و نقش بختیاری را نماد‌ها و جزئيات بسیار ریز تشکیل داده است که بر زیبایی این قالی‌ها افزوده است.
فرشهای بختیاری با توجه به شیوه بافت خود می‌توانند ضخیم و یا نازک باشند. فرشهای بافته شده در مناطق عشایری معمولا از تار پنبه و پود پشم استفاده می‌کنند که فرش‌هایی به مراتب سبک‌تر از فرشهای دستباف روستایی است. از مشهور‌ترین فرشهای روستایی بختیاری می‌توانیم به فرش دستباف بارده اشاره کنیم.
با توجه به کوچ عظیم عشایر قشقایی در زمان قاجار به این منطقه، تلفیق و نزدیکی طرح و نقش‌های قشقایی و بختیاری قابل تشخیص است.
به طورکلی از مهم‌ترین خصوصیات قالی‌های بختیاری به تراکم بسیار بالا، فن گره ترکی و بعضی مناطق گره فارسی، جزئيات بسیار زیاد طرح‌ها و ثبات بسیار بالای رنگ‌ها اشاره کنیم. علت ثبات بالای رنگ‌ها در فرشهای بختیاری، استفاده از رنگ‌های طبیعی و گیاهی بومی با استفاده از رنگرزی سنتی است. به‌طورکلی قالی‌های بختیاری و به‌خصوص منطقه بارده جزء با ثبات‌ترین قالی‌ها از نظر تراکم و رنگ در میان قالی‌های ایرانی است.
مشهور‌ترین طرح های بختیاری
از ویژگی فرش دستباف بختیاری که بگذریم، باید بدانید که فرش دستباف بختیاری از نظر طرح و نقش جزء غنی‌ترین فرشهای دستباف در دنیا است. در این فرش‌ها از نماد‌های باستانی و طبیعی بسیار زیادی استفاده شده است. استفاده از عناصر طبیعی مانند درختان، گل و گیاه و جانوران بومی در این قالی‌ها بسیار مشهور و چشم نواز است. به طورکلی مشهور‌ترین سبک طراحی قالی بختیاری به صورت چالشتری است که در قالب طرح‌های مختلفی قابل بافت است.
طرح حقه ای در فرش دستباف بختیاری
بدون شک مشهور‌ترین طرح‌های فرش دستباف بختیاری از انواع حقه‌ای است. طرح‌های حقه‌ای به طرح‌های خانه‌خانه درون فرش‌ها می‌گویند. این فرش‌ها مرکزیت ندارند. از مشهور‌ترین طرح‌های حقه‌ای می‌توانیم به طرح سماوری، خشتی و کاج و سرو اشاره کنیم. طرح خشتی به عنوان مشهور‌ترین طرح قالی عشایر مورد استفاده است.
نقش گلدان و درخت در فرش دستباف چهارمحال و بختیاری
یکی از طرح‌های کلکسیونی و خلاقانه مورد استفاده عشایر در بافت فرش دستباف بختیاری، طرح گلدان و یا درخت است. در این طرح بافندگان با طراحی یک درخت در درازای فرش، جزئيات بسیار را به نمایش می‌گذارند. تمام طراحی فرش در راستای نمایش دادن درخت یا گلدان است. این طرح‌ها بیشتر به صورت کلکسیونی و در اندازه‌های کوچک رواج دارند.
طرح گل اشرافی در قالی دستباف بختیاری
در این طرح از ترکیب اشکال و ساختار هندسی و عناصر طبیعی به صورت هنرمندانه‌ای استفاده شده است. گل اشرافی یا گل مینا نماد اصلی تشکیل دهنده در این طرح است. همچنین این گل در ساختار‌های هندسی و لوزی به صورت تکرار شونده در فرش دستباف بختیاری به نمایش درآمده است.
نقش لچک و ترنج در قالی بختیاری
از جمله طرح‌هایی که همواره نقش ویژه‌ای در فرش دستباف بختیاری داشته است، طرح لچک و ترنج است. البته این طرح در مقایسه با طرح‌های لچک و ترنج بافته شده در نائین، کاشان و اصفهان تفاوت‌های زیادی دارد. وجود ترنج در مرکز و لچک‌ها در چهارگوشه‌ی فرش، جزء شباهت‌های آن با طرح‌های دیگر خاستگاه‌ها است. اما مهم‌ترین تفاوت آن، استفاده بیشتر از گل‌های اشرافی و حواشی گلد‌ار است.
طرح تک حوض در قالی های دستبافت استان چهارمحال و بختیاری
طرح تک حوض جزء نقش و نگار مشترک و تلفیقی با خاستگاه قشقایی است. این طرح با توجه به قرابت بالایی فرهنگی با خاستگاه بختیاری به صورت مشترک مورد استفاده بافندگان قرار می‌گیرد. در این طرح‌ها نماد حوض سنتی با حواشی ظریف هندسی در چند لایه تکرار شده است. در این طرح به دلیل تاکید بر توجه بیشتر به نماد حوض، جزئياتی در کنار حوض‌ها به نمایش در نیامده و به صورت تک رنگ هستند. طرح تلفیقی و مشابه طرح تک حوض طرح شکرلو یا یلمه نام دارد که برخی به آن طرح دو حوض نیز می‌گویند.
خاستگاه‌های قالی بافی در استان چهارمحال و بختیاری
خاستگاه بختیاری از نظر غنی بودن مناطق بافت بسیار شهرت دارد. بافندگان هر منطقه از این خاستگاه از سبک و سیاق خاص و طرح‌های مخصوصی در بافت انواع فرش دستباف بختیاری استفاده می‌کنند.
بن
بن یکی از مناطق مهم بافت فرش دستباف بختیاری است. مهم‌ترین منطقه بن روستای بارده است، این روستا فرش‌هایی با شهرت جهانی تولید می‌کند، فرشهای این منطقه به گره‌های زیاد، استحکام و ثبات رنگی بسیار بالا مشهور هستند.
بروجن
درجنوب شرقی چهار محال و بختیار، شهر بروجن قرار دارد. بروجن یکی از مهم‌ترین تولید کنندگان فرش دستباف در طرح‌های یلمه یا شکرلو به حساب می‌آید.
شهرکرد
مرکز چهار محال و بختیاری، مهد بافت فرش دستباف بختیاری در طرح‌های ریزبافت و رنگ‌های فاخر است. طرح‌هایی با کنتراست رنگی بالا و شیوه بافت دو پوده، زیبایی مبهوت کننده‌ای به فرش دستباف شهرکرد بخشیده است.
چالشتر
یکی از فاخر‌ترین فرشهای ایران در منطقه چالشتر توسط بافندگان ماهر بختیاری گره می‌خورد. طرح‌های چالشتر تاثیر بسیار مهمی در اصالت فرش دستباف بختیاری دارند و از فرشهای این منطقه به عنوان نشان‌گر هویت و شناسنامه قالی‌های اصیل بختیاری یاد می‌کنند. فرشهای این منطقه به صورت دوپوده، سبک و بسیار ریزبافت هستند که در میان فرشهای دستباف بختیاری از قیمت و ارزش بالاتری برخوردارند.
فریدن
یکی از مناطق شمالی از خاستگاه فرش دستباف بختیاری، فریدن است. مردم محلی فریدن فرش‌هایی با طیف رنگی روشن و عمدتا در طرح لچک و ترنج بختیاری می‌بافند.
بلداجی
یکی از مناطق استان چهار محال و بختیاری، منطقه بلداجی است. فرش دستباف بختیاری بافته شده در این استان از نظر طرح و نقش به صورت درشت بافت و مستحکم هستند.
سامان
در میان انواع خاستگاه‌های فرش دستباف بختیاری، بافندگان منطقه سامان فرشهای دستباف دوپوده و ظریف می‌بافند. عمده طرح‌های این منطقه به صورت خشتی و در طیف رنگی جگری و گرم رواج دارد.
راهنمای خرید فرش دستباف بختیاری
فرش دستباف بختیاری همواره جزء فاخر و باکیفیت‌ترین فرش‌ها در ایران و جهان بوده است. طرح‌های مورد استفاده توسط بافندگان این منطقه از جزئيات و فرهنگ بسیار بالایی برخوردار است. در هنگام خرید فرش دستباف بختیاری توجه داشته باشید از چه منطقه‌ای می‌خواهید فرش دستباف تهیه کنید، زیرا هر منطقه خصوصیات خاص خود را دارد.
فرشهای دستباف مناطق چالشتر، بارده، سامان و شهرکرد از نظر ظرافت در سطح بالایی قرار دارند. همچنین خاستگاه‌های بلداجی، فریدن، بروجن و بارده جزء مستحکم‌ترین فرشهای دستباف بختیاری هستند.
از مهم‌ترین نکاتی دیگری که در هنگام خرید قالی بختیاری باید به آن توجه کنید، تعداد رج‌ها، تنوع جزئيات و طبیعی بودن رنگ این قالی‌ها است.
قیمت فرش بختیاری
فرش دستباف بختیاری با توجه به اینکه در میان فرشهای فاخر، اصیل و رده‌بالا قرار گرفته است در بازار همواره از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. در میان فرشهای بختیاری عواملی مهمی مانند منطقه‌ی بافت، فن بافت، اندازه، طیف رنگی و نوع طرح در قیمت گذاری نهایی فرش‌ها تاثیر گذار خواهند بود. به طورکلی فرش‌هایی در طرح‌های خشتی و گل اشرافی با توجه به جزئيات بسیار زیاد، قیمت و ارزش بالایی در بازار دارند.
کلام نهایی
فرش دستباف یکی از مهم‌ترین ملزومات خانگی ایرانیان بوده که همواره از نظر ارزش فرهنگی و سرمایه‌ای مورد توجه قرار داشته است. در میان فرشهای دستباف ایرانی، فرش دستباف بختیاری یکی از با سابقه‌ترین فرش‌ها از نظر سوابق فرهنگی و باستانی است. فرشهای بافته شده در این منطقه عمدتا سرشار از طرح و نقش و جزئيات بی‌نظیر هستند. از این رو فرش دستباف بختیاری یکی از ارزشمند‌ترین فرش‌ها در میان فرشهای دستباف قرار گرفته است.
