فرش دستباف همواره یکی از فاخر‌ترین صنایع دستی در سطح دنیا بوده است. ایران به عنوان برترین تولید کننده‌ی فرش دستباف در دنیا شناخته شده‌است که به عقیده بسیاری از کارشناسان، فرش‌های دستباف کاشان، نماینده و شناسنامه فرش دستباف ایران هستند. دستباف‌های کاشان جزء با کیفیت و زیبا‌ترین فرش‌های دستباف در سطح دنیا هستند که در اکثر اماکن مهم سیاسی، فرهنگی، مجلل در دنیا، فرش‌های دستباف کاشان به عنوان زینت بخش این اماکن مورد استفاده قرار گرفته‌است.
تاریخچه فرش دستباف کاشان
فرش دستباف در کاشان، یکی از با سابقه‌ترین فرش‌های دستباف در سطح دنیا است. به‌طوری که بر اساس کتیبه‌ها و آثار یافت شده، کاشان به عنوان اولین تمدن‌های استفاده کننده از این فرش‌ها یاد شده است. کاشان با سابقه ۷۰۰۰ سال سابقه تمدنی به عنوان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های ایران و جهان شناخته شده‌است. بدیهی است که منطقه‌ای با چنین تمدن اصیل و باقدمتی، فرش‌های دستباف اصیل و بسیار نفیسی نیز داشته باشد. هر ساله تعداد زیادی از گردشگران خارجی برای خرید فرش دستباف به این منطقه مراجعه می‌کنند.
نقطه‌ی عطف صنعت فرش‌بافی در کاشان به دوران صفویه باز می‌گردد. با توجه به علاقه بسیار زیاد پادشاهان صفوی، صنعت فرش‌بافی در ایران رواج پیدا کرد. این فرش‌ها به عنوان زینت دربار و همچنین هدایای پاشاهان صفوی به سلاطین و شاهان دیگر ملت‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. خیلی زود با رواج این صنعت در زمان صفویان، میزان تقاضای داخلی و خارجی فرش‌های دستباف اصیل و فاخر کاشانی بسیار افزایش یافت.
همچنین با توجه به بازدید جهانگردانی مانند مارکوپولو این صنعت با سرعت بسیار بیشتری در سراسر دنیا به شهرت رسید؛ این شهرت به جایی رسید که دستباف‌های استان کاشان به عنوان برند اصلی و مرجع فرش دستباف در دنیا شناخته شد و اعتبار و اصالت فرش‌های دستباف دیگر را با فرش‌های کاشان می‌سنجند.
طرح های مشهور فرش دستباف کاشان
طرح‌های فرش دستباف کاشان یکی از مشهور‌ترین طرح‌های دستباف در سراسر دنیا هستند. به طوری که از این طرح‌ها در سایر خاستگاه‌های فرش دستباف و سراسر دنیا به عنوان یکی از طرح‌های پایه و اصولی فرش دستباف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
فرش‌های کاشان در طرح‌ها و نقش و نگار گوناگونی در بازار موجود هستند. اما از مشهور‌ترین آن‌ها می‌توانیم به طرح‌های تلفیقی ترنجی لوزی و ترنج گرد اشاره کنیم. علاوه بر این طرح‌ها نمادهای مینیاتوری نیز در فرش دستباف کاشان از محبوبیت بالایی برخوردارند. البته طرح‌های مینیاتوری بیشتر در موارد کلکسیونی و تابلو فرش مورد استفاده هستند.
طرح ترنج لوزی
این فرش‌ها جزء زیبا‌ترین انواع فرش دستباف کاشان هستند. در این طرح‌ها، هسته‌ی مرکزی با ساختار لوزی مانند، ویژگی محوری دارد. دور تار دور فرش نیز با حواشی ترکیبی از نمادهای مختلفی تکرار شونده تشکیل شده‌اند. عمده قسمت‌های تشکیل دهنده متن این طرح‌ها را لچک و ترنج تشکیل داده است.
طرح ترنج گرد
طرح ترنج گرد فرش دستباف کاشان، شباهت بسیار زیادی به طرح ترنج لوزی دارد. با این تفاوت که هسته‌ی مرکزی این طرح به صورت گرد و چند لایه طراحی شده است. نمادهای تشکیل دهنده مرکزیت و متن این طرح به صورت قرینه و تکرار شونده تشکیل شده‌اند. حواشی و متن کلی فرش شباهت بسیار زیادی با طرح ترنج لوزی دارد.
طرح مینیاتور
طرح مینیاتور فرش دستباف کاشان، جزء زیبا‌ترین و همچنین پرجزئیات‌ترین طرح‌ها در میان فرش‌های دستباف است. این طرح شباهت ساختاری به فرش ترنج لوزی دارد، با این تفاوت که مرکزیت طرح‌های مینیتاوری قسمت عمده‌ای از فرش را تشکیل داده‌اند. همچنین نمادهای تشکیل دهنده در متن فرش بیشتر از گل‌های بهاری مینیاتوری و نمادهای ریزبافت تشکیل شده است. این طرح‌ها هم به عنوان قالی و هم به عنوان تابلو فرش مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به ارزش مادی و معنوی این طرح، معمولا جزء طرح‌های کلکسیونی و بسیار نفیس طبقه‌بندی شده‌اند.
نمادهای مورد استفاده در طرح ترنج کاشان
طرح‌های فرش دستباف کاشان همواره جزء غنی‌ترین طرح‌ها از نظر غنای فرهنگی و نمادهای باستانی در ایران و جهان هستند. در این طرح‌ها عمدتا از نمادهای ترنج، لچک، ترمه، بته‌جقه، گل‌های فرنگی، گل شاه‌عباسی، گل انار، گل‌های چهار پر و هشت پر در متن اصلی آن‌ها استفاده شده‌است. همچنین حواشی تشکیل دهنده این فرش‌ها عمدتا از نوع ظل السلطان و مستوفی هستند.
رنگ شناسی در فرش دستباف کاشان
کاشان؛ از گذشته‌های دور علاوه بر صنعت فرش‌بافی، در حوزه رنگرزی؛ جزء برترین تولید کننده‌های الیاف رنگی در دنیا بوده است. دانش رنگرزی در کاشان با توجه به سابقه تاریخی و مهارت بالای کاشانی‌ها جزء برترین‌ها در دنیا بوده است. به طوری که اکثر کارشناسان رنگ شناسی، کاشان را به عنوان مهد رنگرزی دنیا می‌شناسند. دانش رنگرزی در کاشان بر روی فرش‌های دستباف این استان تاثیر بسیار مثبتی گذاشته است. همواره فرش‌های این منطقه جزء خوش‌رنگ‌ترین و ماندگار‌ترین رنگ‌ها در میان فرش‌های دستباف ایرانی هستند.
رنگ‌های قرمز لاکی، کرم، سرمه‌ای، سبز برگ‌گردویی، فیروزه‌ای جزء پر استفاده‌ترین طیف‌های رنگی در نقش و نگار قالیهای کاشانی است.
خصوصیات فرش دستباف کاشان
هر فرش دستبافی مطابق با ویژگی‌های فرهنگی، بومی، دانش و محیط خاستگاه خود، از خصوصیات خاصی برخوردار است. فرش دستباف کاشان از خصوصیات مهمی مانند ظرافت، ثبات رنگی، تنوع، تراکم بالا و نرمی خامه‌ها برخوردار است. رج‌شمار دستباف‌های این منطقه درصورتی که از نوع پشمی باشند تا حدود ۴۰ رج و درصورتی که ابریشمی باشند تا ۷۰ رج تراکم دارند. این خصوصیات باعث شده است که فرش دستباف کاشان جزء با کیفیت‌ترین قالیهای دنیا شناخته شود.
فن بافت قالی دستباف کاشان باعث شده است که این قالی‌ها به یکی از ظریف‌ترین فرش‌ها در سطح دنیا تبدیل بشوند. استفاده از ابریشم و پشم با کیفیت، همچنین پنبه جزء عوامل تاثیر گذار در افزایش ظرافت و تراکم بالای این فرش‌ها شده است.
گره‌زنی در فرش‌های این منطقه به صورت فارسی و متقارن در بین بافندگان رواج بسیاری دارد. این نوع گره باعث شده است که این فرش‌ها از نظر قطر، ظرافت بسیار بیشتری در میان سایر فرش‌های دستباف داشته باشند.
مناطق مهم فرش های دستباف در کاشان
کاشان استانی در نزدیکی اصفهان است، این شهر علاوه بر صنعت قالی‌بافی در صنایع مختلفی سرآمد هستند. کاشان علاوه بر وسعت کمی که دارد، منبع بسیار مهمی از صنایع اصیل و صادراتی ایران است. از مهم‌ترین صنایع اصیل و باستانی کاشان می‌توانیم به گلاب‌گیری در قمصر، رنگرزی، سفالگری، مخمل‌بافی، گیوه‌‌دوزی، مسگری، زیلو‌بافی، گلیم‌بافی و کاشی کاری اشاره کنیم. عمده صنایع و مشاغل مردم کاشان در حوزه‌های ذکر شده و صنایع سنتی و اصیل قرار دارد. این موضوع سبب شده که این شهر از نظر فرهنگی و هنری جزء غنی‌ترین شهر‌های ایران باشد.
نیاسر یکی از مراکز قالی‌بافی در استان کاشان است همچنین در شهرستان‌های قمصر، برزک و بخش مرکزی کاشان به عنوان اصلی‌ترین مناطق قالی‌باف در استان کاشان شناخته شده‌اند. از مهم‌ترین مراکز عرضه‌ی فرش دستباف کاشانی در بازار سنتی کاشان در نزدیک میدان کمال‌الملک است.
تنوع در فرش دستباف کاشان
فرش‌های دستباف کاشان، از نظر اندازه در ابعاد قالی، قالیچه، ذرع، ذروع نیم، پادری، کناره تقسیم بندی شده‌اند. پر استفاده‌ترین اندازه قالیهای کاشان عمدتا در اندازه قالی و قالیچه در طرح‌های ترنج لوزی و ترنج دایره‌ای است.
علاوه بر فرش و قالی، کاشان یکی از تولید کنند‌های تابلوفرش‌های نفیس مینیاتوری و منظره‌ای است که معمولا این تابلو فرش‌های از جنس ابریشم و پنبه هستند.
عمده فرش‌های بافته شده در کاشان از جنس‌های ابریشم، پشم و پنبه هستند. بافندگان در بیشتر فرش‌ها با توجه به تراکم بسیار بالا از ابریشم استفاده بیشتری می‌کنند. علت استفاده از ابریشم، ظرافت بیشتر این نخ و همچنین استحکام بسیار بالای آن‌ها در گره‌های پرتراکم است.
کلام نهایی
فرش دستباف کاشان از نظر ظرافت، زیبایی، کیفیت و راحتی جزء برترین خاستگاه‌های فرش دستباف در دنیا است. هر ساله تعداد زیادی از تاجران بین المللی و داخلی، فرش‌های کاشانی را به اقصی نقاط دنیا صادر می‌کنند. در خرید فرش‌های دستباف کاشان توجه داشته باشید که این فرش‌ها متعلق به استان کاشان و از نظر اصالت منطقه‌ای مورد تائيد باشند؛ خرید این فرش‌ها از گالری‌های معتبر می‌تواند خیال شما را از اصالت و کیفیت این فرش‌ها راحت کند. عرسین یکی از برترین مراجع ارائه دهنده معتبر قالیهای دستباف کاشانی است.
