کردستان یکی از زیبا‌ترین مناطق ایران است که همواره مردمی خون‌گرم و با فرهنگ غنی را در خود جا‌ی داده‌است. نقش کردستان در صنایع دستی و بومی ایران بسیار ویژه و اثرگذار است. فرش دستباف کردستان یکی از مهم‌ترین قالی‌های ایرانی به شمار می‌آید، به طوری که دو خاستگاه بافندگی در این استان، شهرت جهانی دارند. در این مطلب، به بررسی ویژگی فرش دستباف کردستان و نکات مهم در خرید آن می‌پردازیم و در ادامه مشهور‌ترین طرح‌های آن را بررسی می‌کنیم.
تاریخچه فرش دستباف در کردستان
منطقه‌ی کردستان یکی از استان‌های غربی و کوهستانی ایران است و از نظر جنبه‌ی تاریخی جزء قدیمی‌ترین مناطق در ایران به شمار می‌آید. کرد‌ها پیشینه‌ای آریایی دارند و همواره در دوران هخامنشیان جزء مناطق مهم و استراتژیک ایران بودند. فرش دستباف کردستان از نظر تاریخچه، قدمتی بسیار طولانی دارد. نقطه‌ی عطف قالی‌های نوین کردستانی عمری ۴۰۰ ساله دارند. اما قدمت کلی قالی‌های کردستان عمری بیش از این را دارند؛ به طوری که تاریخ نگاران پیشینه‌ی منطقه‌ی بیجار در کردستان را به بیش از سه هزار سال پیش از میلاد نسبت می‌دهند.
خصوصیات بارز قالی کردستان
فرش دستباف کردستان از نظر خصوصیات ظاهری و کیفیت جزء جایگاه بسیار بالایی در میان انواع فرش دستباف ایرانی طبقه‌بندی شده‌‌است. هر خاستگاه از کردستان به طورکلی خصوصیات بارز مختص به خود را دارد. که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
خاستگاه‌های مشهور فرش دستباف کردستان
فرش دستباف کردستان از نظر تنوع خاستگاه اهمیت بسیاری در فرش‌های دستباف ایرانی دارد، زیرا این استان دربرگیرنده‌ی مهم‌ترین خاستگاه‌های فرش دستباف در ایران است. خاستگاه سنه و خاستگاه بیجار از نظر پیشینه، فن بافت و فرهنگ جزء برترین خاستگاه‌های بافنده در ایران به حساب می‌آیند. این دو خاستگاه تفاوت بسیار زیادی از نظر طرح و نقش، ساختار، فن بافت و طیف‌های رنگی با یکدیگر دارند که به صورت خلاصه به بررسی هریک از این خاستگاه‌های بافنده‌ی کردستان می‌پردازیم.
خاستگاه سنه
یکی از برترین خاستگاه‌های فرش دستباف کردستان، قالی‌های سنه است. نام سنه از شهر سنندج گرفته شده است. قالی‌های سنه یکی از بهترین و مرغوب‌ترین قالی‌های ایران هستند به طوریکه همواره علاقه‌مندان زیادی در دنیا خواهان قالی سنه هستند. این قالی‌ها باتوجه به ساختار و شیوه بافت سنه یا نامنتقارن از ظرافت بسیار زیادی برخوردار هستند. همچنین به علت رواج زیاد شیوه بافت نامتقارن و قدمت بالای آن، این شیوه به گره‌بافی سنه مشهور شده است. استفاده از الیاف بسیار نازک در بافت قالی‌های سنه باعث شده است که این قالی‌ها جزء ظریف‌ترین قالی‌های ایران باشند.
خستگاه بیجار
بیجار یکی دیگر‌از خاستگاه‌های مشهور فرش دستباف کردستان است. قالی‌های بیجار به قالی‌های گروس هم مشهور هستند. ویژگی‌های فرش دستباف گروس از نظر ساختار و جزئيات تفاوت بسیاری با قالی‌های سنه دارند. قالی‌های بیجاری با توجه به شیوه پودگذاری چند لایه و شیوه بافت ترکی از ضخامت بسیار زیادی برخوردار هستند. بافندگان در بافت این فرش‌ها در هنگام پودگذاری از یک پود ضخیم و یکی یا دو پود نازک در ساختار فرش‌ها در هر ردیف استفاده می‌کنند. همچنین بافندگان با نم‌دار کردن پود‌ها پیش از شانه‌زنی، تراکم ردیف‌های این فرش‌ها را بسیار زیاد می‌کنند. از این‌رو به این فرش‌ها، قالی‌های آهنین می‌گویند.
طرح‌های مشهور فرش دستباف کردستان
کردستان از نظر طرح و نقش جزء غنی‌ترین خاستگاه‌های قالی در ایران است. معمولا این طرح‌ها بیشتر اختصاصی هستند و بیشتر نماد‌های مورد استفاده در این طرح‌ها، گل و گیاهان، نماد‌های باستانی و پیام‌های فرهنگی بسیار است. طرح‌های هندسی در میان طرح‌های کردستانی کمتر به‌چشم می‌خورد و عمده نماد‌های تشکیل دهنده‌ی فرش دستباف کردستان را عناصر طبیعی و گیاهان تشکیل داده‌اند.
طرح سه ترنج در قالی کردستان
ترنج جایگاه بسیار ویژه‌ای در میان فرش‌های دستباف ایرانی دارد. همواره در اکثر خاستگاه‌ها ترنج نقش محوری و اساسی در میان طرح‌های بومی دارد. طرح سه ترنج، یک طرح اختصاصی در فرش دستباف کردستان است که بیشتر در قالی‌های سنه مورد استفاده قالی بافان قرار می‌گیرد. در این طرح سه ترنج نقش اصلی و مرکزی را در طرح ایفا می‌کنند. ترنج وسط معمولا بزرگتر و دو ترنج دیگر در کنار آن قرار دارند. این طرح معمولا به صورت کناره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نقش گل وکیلی فرش دستباف کردستان
یکی از جذاب‌ترین و پرجزئيات‌ترین طرح‌های فرش دستباف کردستان، طرح گل وکیلی است. این طرح متشکل از نماد‌هایی از گل‌های بهاری با کاسبرگ‌های پهن است که به طرح‌گل وکیلی مشهور است. این طرح یا به صورت افشان و یا در ترکیب با طرح لچک و ترنج مورد استفاده بافندگان کردستان قرار می‌گیرد.
طرح گل میرزا علی در قالی دست باف کردستان
این طرح جزء طرح‌های قابی و شبکه‌ای در میان طرح‌های فرش دستباف کردستان است. گل میرزا علی معمولا در قالب‌هایی با ساختار آینه‌ای قرار دارند. زمینه‌ی داخلی این قاب‌ها آبی و رنگ گل‌ها به رنگ سرخ است. همچنین زمینه اصلی فرش‌ها به رنگ‌های روشن یا تیره متغیر است.
نقش کلاه فرنگی فرش دستبافت کردستان
یکی از طرح‌های با جزئيات بسیار بالا و پر تراکم در میان انواع فرش دستباف کردستان، طرح کلاه فرنگ است. این طرح از نظر ساختار‌شناسی شباهت بسیار زیادی به طرح ماهی در خاستگاه تبریز دارد.
طرح گل و بلبل در قالی دست باف کردستان
نماد‌های طبیعی و جانوران همواره نقش بسیار مهمی در میان انواع طرح‌های فرش دستباف کردستان مخصوصا قالی‌های سنه دارند. یکی از محبوب‌ترین طرح‌های بومی کردستان، طرح گل و بلبل است که از نظر جزئيات و تراکم جزء نفیس‌ترین قالی‌های کردستان طبقه‌بندی شده است.
نقش گروسی قالی کردستانی
در میان انواع فرش دستباف کردستان، طرح گروسی یا دهان اژدری از اهمیت بسیاری برخوردار است. این طرح، یکی از طرح‌های اختصاصی خاستگاه بیجار در کردستان است. در این طرح، نماد‌هایی به صورت اختصاری از آتش و دهان اژدها طراحی شده‌اند.
طرح میناخانی در فرش دستباف کردستان
طرح‌های واگیره یکی از مرسوم‌ترین طرح‌ها در میان فرش دستباف کردستان، مخصوصا در خاستگاه سنه هستند. طرح میناخانی به صورت واگیره‌ای و عمدتا بدون قاب، اما به صورت منظم در متن فرش‌ها در قالب نماد‌هایی درشت از گل‌های مینایی تکرار شده‌اند. عمدتا طیف‌های رنگی در این طرح به صورت گرم و یا تیره هستند.
طیف های رنگی در قالی کردستان
فرش دستباف کردستان از نظر طیف‌های رنگی جزء غنی‌ترین استان‌های بافنده به حساب می‌آید. به طورکلی انواع طیف‌های روشن، تیره و سرد و گرم در خاستگاه‌های فرش دستباف کردستان به چشم می‌خورد.
در فرش دستباف بیجار یا گروسی؛ طبع گرم، رنگ‌های قالب را تشکیل می‌دهد و عمده رنگ‌های مورد استفاده بافندگان بیجاری به صورت رنگ‌های سرخ، زرد و سرمه‌ای است. اما در خاستگاه فرش دستباف سنه؛ برخلاف قالی‌های گروسی، بافندگان سنندجی بیشتر از طبع خنک و معتدل رنگ‌ها در ساختار فرش‌ها استفاده می‌کنند. عمده رنگ‌های مورد استفاده بافندگان سنندجی در بازه‌ی سرمه‌ای، سرخ، آبی روشن، فیروزه‌ای، زرد، روناسی است.
راهنمای خرید فرش دستباف کردستان
با توجه به تنوع بسیار بالای فرش دستباف کردستان، لازم است که پیش از خرید قالی‌های کردستانی در خصوص ویژگی‌های مختلف آن‌ها آشنایی داشته باشید.
درصورتی که به دنبال قالی‌های مستحکم و بسیار با قوام هستید، بهترین قالی‌ها برای شما قالی گروسی یا بیجاری در کردستان خواهد بود. این فرش‌های دستباف از نظر ضخامت و دوام، از شهرتی جهانی برخوردارتد و آنقدر محکم هستند که به آن‌ها قالی‌های آهنین نیز می‌گویند.
اما درصورتی که بیشتر به دنبال قالی‌های سبک و ظریف در طیف‌های رنگی خنثی و ملایم هستید، فرش دستباف سنه یا سنندج بهترین انتخاب برای شما خواهد بود. این قالی‌ها از نظر ظرافت و زیبایی بسیار مشهور هستند و ظریف‌ترین الیاف‌های پشمی در ایران مربوط به قالی‌های سنه هستند.
قیمت قالی کردستان
همواره قیمت فرش دستباف به عوامل گوناگونی وابسته است. در میان انواع فرش دستباف کردستان، طرح‌های ریز‌بافت بسیاری وجود دارند واکثر قالی‌های این منطقه جزء قالی‌های بسیار ارزنده هستند. به طورکلی تعداد رج‌ها، نوع الیاف به‌کار برده شده و مدت زمان صرف شده برای بافت قالی‌ها در قیمت نهایی قالی‌های کردستانی اثرگدار خواهد بود. با توجه به شهرت جهانی قالی‌های سنه و گروسی؛ همواره این قالی‌ها سرمایه‌ای ارزشمند و با دوام برای خریداران خواهند بود.
جمع بندی
کردستان یکی از جذاب‌ترین خاستگاه‌های قالی بافی در ایران است و هم‌زمان مستحکم‌ترین فرش دستباف و یکی از ظریف‌ترین قالی‌ها ایران در کردستان وجود دارند. اگر به دنبال قالی‌های ظریف هستید و یا به دنبال قالی‌های مستحکم هستید طرح‌های بسیار متنوع قالی در کردستان، دستان شما را باز گذاشته است.
