فرش‌های دستباف در سراسر ایران در انواع مختلفی وجود دارند. همواره فرش‌های دستباف جزء نفیس‌ترین کالای خانه‌های ایرانیان از دیرباز تا کنون بوده‌است. در میان فرش‌های دستباف امروزی، استان قم به عنون یکی از برترین تولید کنندگان فرش دستباف فاخر و کلکسیونی شناخته شده‌است. شهرت فرش‌های قم به حدی رسیده است که امروزه جزء گران‌ترین فرش‌های دنیا نام گرفته‌اند. در این مقاله از تحریریه تخصصی عرسین به بررسی تاریخچه، ویژگی‌ها و توصیف کلی فرش دستباف قم می‌پردازیم.
تاریخچه قالی بافی در استان قم
صنعت متمرکز قالی بافی مدت زیادی نیست که در قم شروع به فعالیت نموده است اما توانسته در این مدت کم به شهرت جهانی و کیفیتی فاخر برسد. صنعت فروش فرش دستباف در قم کمتر از یک قرن است که رواج یافته است. البته در گذشته‌های دور این هنر در میان اهالی این منطقه وجود داشته است اما بلوغ و صنعتی شدن قالی‌های دستباف در قم مربوط به اوایل سال ۱۳۰۰ شمسی است. به گفته کارشناسان، مهاجرت برخی اساتید فرش‌باف از کاشان به قم پایه گذار صنعت قالی‌بافی نوین در این استان شده‌است.
امروزه قم سهم بسیار مهمی از صنعت قالی‌های دستبافِ تمام ابریشم و فاخر در بازار داخلی و خارجی دارد.
فرش دستباف قم؛ جز لوکس ترین فرش های دنیا
بدون شک یکی از لوکس و فاخر‌ترین فرش‌های دستباف در دنیا، قالی‌ها و تابلو‌فرش‌های مربوط به استان قم است. دلیل این شهرت جهانی استفاده بافندگان قمی از الیاف تمام ابریشم و همچنین استفاده از رنگ‌های پویا و طرح‌های بسیار ریزبافت است. این شهرت امروزه به جایی رسیده است که گران‌ترین فرش‌های دنیا متعلق به استان قم هستند.
فرآیند بافت فرش در قم ممکن است به دلیل ریز‌بافی تا چند سال نیز توسط چند بافنده به طول بیانجامد. فرش‌هایی با چند میلیون گره با دستان هنرمندان قمی توانسته است به شهرتی جهانی برسد.
ارزش مادی و معنوی این فرش‌ها به حدی است که اکثر فرش‌های بافته شده در این استان به صورت قالیچه و یا تابلو فرش طراحی شده‌اند. فرش‌های بالا ۶ متر معمولا بسیار نفیس و جنبه نمایشگاهی و کلکسیونی دارند.
ابریشم خالص
ابریشم خالص به الیاف‌های برگرفته شده از پیله‌ی کرم ابریشم می‌گویند. ابریشم از نظر بافت و ضخامت یکی از برترین الیاف‌ها برای صنعت بافندگی به حساب می‌آید. فرش‌های بافته شده در استان قم اکثرا به صورت تمام ابریشم توسط هنرمندان قمی بافته شده‌اند.
از‌مهمترین مزایای الیاف ابریشم می‌توانیم به رنگ پذیری بسیار بالا، ظرافت و دوام آن اشاره کنیم.
رنگ پذیری
همواره افرادی که فرش‌های دستباف تمام ابریشم قم را دیده‌اند؛ از پویایی و جذابیت رنگ‌های این فرش‌ها حیرت زده شده‌اند. یکی از ویژگی‌های نخ ابریشم، رنگ پذیری بسیار بالا و جلای رنگی بسیار زیبا در آن است. معمولا رنگ‌ها در الیاف ابریشم به صورت جذاب و براق ظاهر خواهند شد.
ظرافت
ظریف‌ترین فرش‌های دنیا از جنس ابریشم بافته شده‌اند. ابریشم جزء ظریف‌ترین الیاف طبیعی در دنیا است. این ویژگی‌به بافندگان کمک می‌کند که تعداد گره‌های بیشتری را در تار و پود فرش‌های دستباف ایجاد کنند. ظرافت بسیار بالایی ابریشم‌ها باعث شده است که فرش دستباف قم همواره دارای ریز‌ترین جزئيات ممکن باشند.
دوام
نخ ابریشم حاوی پروتئین‌های ساختاری و ترکیبات ازت دار است. این ویژگی باعث شده است که دوام و ماندگاری این نخ‌ها بسیار افزایش پیدا کند. همچنین خاصیت ارتجاعی این الیاف کمک می‌کند که فرش‌ها در مدت طولانی‌تر عمر کنند. به گفته کارشناسان ترکیبات نخ ابریشم شباهت زیادی به موی انسان دارد.
طرح ها و ویژگی فرش دستباف قم
طرح‌های فرش دستباف قم از تنوع بسیار بالایی برخوردار است. اکثر نقش و نگاری که به صورت ریزبافت در اقصی نقاط ایران وجود داشته باشند در استان قم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از مشهور‌ترین طرح‌های فرش دستباف قم می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
- افشان
- شاه عباسی
- ترنج و لچک
- شکارگاهی
- هندسی
- درختی
- موزائیکی بختیاری
- ظن‌السلطانی
- کتیبه‌ای
وجه مشترک تمام طرح‌های مورد استفاده در این فرش‌ها، ریزبافت بودن و جزئیات بسیار همراه با عناصر طبیعی مانند گل‌های فرنگی و بهاری است. اما مشهور‌ترین طرح فرش دستباف در قم که امروز طرفداران بسیاری کسب نموده است، طرح گلستان قم است. این طرح با زمینه‌ای سرمه‌ای و حواشیه منظم با گل‌های افشان در مرکز فرش جزء جذاب‌ترین فرش‌ها در استان قم است.
رنگ بندی فرش دستباف قم
همواره رنگ بندی در فرش دستباف قم بسیار ویژگی مهم و جذابی است. همانطور که در بالا‌تر اشاره شد؛ ابریشم جلای براقی دارد و این خاصیت برای رنگ‌هایی که با الیاف آن نیز مخلوط بشوند نیز وجود خواهد داشت. از این‌رو بافندگان استان قم از ویژگی براق بودن رنگ‌ها استفاده می‌کنند و عموما فرش‌ها را در زمینه‌ای سرمه‌ای و جزئيات طلائی، قرمز، مسی، آبی فیروزه‌ای، سبز فسفری میبافند. این اقدام به درخشش بسیار بیشتر این فرش‌ها کمک بسیاری می‌کند.
قالی‌های تمام ابریشم قم در انواع طیف‌های رنگی وجود دارند و اکثر این قالی‌ها در طیف‌های رنگی سرد و یا متعادل در بازار موجود هستند.
با توجه به خاصیت براق بودن ابریشم، رنگ‌های فیروزه‌ای، طلائی، سرخ، سبز فسفری و مغز پسته‌ای جذابیت بسیاری به فرش‌های دستباف قمی می‌بخشند.
نکات مهم در خرید فرش دستباف قم
فرش دستباف قم به دلیل ارزش مادی و معنوی بسیار زیاد، از قیمت بسیار ارزنده‌ای در بازار برخوردار است. از این‌رو در هنگام خرید این قالی‌ها همواره باید نکات مهمی را در نظر داشته باشید که بهترین کیفیت این فرش‌ها را انتخاب کنید.
توجه به اصالت الیاف
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در هنگام خرید فرش دستباف قم تمام ابریشمی باید به آن توجه داشته باشید؛ ویژگی اصالت و طبیعی بودن الیاف ابریشمی این فرش‌ها است. البته تشخیص دقیق این الیاف نیازمند دانش تخصصی و آزمایش‌های گوناگون است اما نخ ابریشم همواره دارای ویژگی زیر است
- الیاف طبیعی ابریشم درصورت سوخته شدن بویی شبیه به کز خوردن موی انسان ایجاد می‌کند.
- جلای براق دارد.
- سطح فرش ابریشم خالص در محیط عادی گرم‌تر از اجسام دیگر است و ظرفیت گرمایی بالایی دارد.
- فرش‌های ابریشم خالص در صورت تماس با دست بسیار نرم و لطیف هستند.
همچنین برای بررسی تخصصی فرش‌های کلکسیونی می‌توانید از ظرفیت آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و دانشگاهی استفاده کنید.
بررسی تراکم و ظرافت
فرش دستباف قم آن‌هم از نوع تمام ابریشم جزء ظریف‌ترین فرش‌های بافته شده در جهان است. تعداد گره‌های این فرش‌ها گاهی در اندازه بزرگ به بیش از ۴ میلیون گره نیز می‌رسد. از این رو ظرافت و لطافت این فرش‌ها همواره بسیار مشهود خواهد بود. برای بررسی تراکم و رج‌شماری این فرش‌ها می‌توانید به نگریستن به پشت فرش و شمردن چند گره در یک فضای چند سانتی متر مربعی و ضرب این تعداد در ابعاد کلی فرش به بررسی تراکم و ظرافت این فرش‌ها بپردازید.
همچنین با بررسی سطح این فرش‌ها می‌توانید به بررسی جزئيات ریز و تقارن آن‌ها بپردازید. هرچه نقوش دارای جزئیات بیشتر و متقارن‌تر باشند، این فرش از نظر ارزشی در سطح بالا‌تری قرار خواهد داشت.
فروشگاه ارائه دهنده
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در خرید فرش دستباف قم و همچنین سایر فرش‌های دستباف باید به آن توجه داشته باشید این است که این صنایع دستی ارزشمند و اصیل را از مراکز خرید معتبر و تخصصی خریداری کنید. همواره مراکز معتبر می‌توانند خیال شما را بابت اصالت، کیفیت و قیمت این فرش‌ها راحت کند.
سخن نهایی
فرش‌های دستباف عضو جدایی ناپذیری از فرهنگ و هنر ایرانیان از دیرباز تا کنون بوده‌اند. اگرچه فرش دستباف قم به عنوان صنعتی نوین و نو‌ظهور به عرصه بزرگ فرش دستباف وارد شده اما این فرش‌ها حاصل هزاران سال فرهنگ، تمدن، دانش و ذوق بافندگان ایرانی هستند که امروزه در قالب فرش‌های دستباف تمام ابریشم قم ظاهر شده است. فرش‌هایی که امروز جزء لوکس و ارزشمند‌ترین فرش‌های دستباف دنیا مطرح شده‌اند.
