تبریز، شهر شاهکار‌های نفیس و یکی از مراکز مهم فرهنگ و هنر ایران زمین، در عرصه فرش‌های دستباف و جزء مهم‌ترین تولید کنندگان فرش دستباف در دنیا است. فرش‌های دستباف تبریزی با نقش و نگار گوناگون و کیفیت بسیار بالا توانسته‌اند محبوبیت زیادی در ایران و کشور‌های خارجی کسب کنند. فرش‌های تبریزی در طرح‌های متنوع در بازار موجود هستند که یکی از خاص‌ترین طرح‌ها، فرش دستباف تبریز طرح گنبد است. در این مقاله به بررسی ویژگی‌ها و خصوصیات مهم این فرش‌های چشم نواز در تحریریه تخصصی عرسین می‌پردازیم.
ویژگی های فرش دستباف تبریز
تبریز در حوزه‌های فرهنگ و هنر، به خصوص در صنایع دستی همواره جزء پیشتازین دربین استان‌های ایران‌زمین بوده است. این هنر برتر مردمان آذری ایران در زمان صفویان که تبریز به پایتخت ایران زمین تبدیل شد، نمود بیشتری پیدا کرد. تا اینکه هنر فرش دستباف تبریزی به عنوان یکی از با کیفیت‌ترین محصولات فرش دستباف ایرانی و دنیا مطرح شد. در ادامه به بررسی ویژگی‌های مهم فرش دستباف تبریز طرح گنبد می پردازیم.
تاریخچه
تبریز به عنوان یکی از غنی‌ترین استان‌های ایران‌زمین همواره در طول تاریخ مورد توجه جهانیان بوده است. این شهر مدت‌های طولانی در انواع حکومت‌ها در طول تاریخ به عنوان پایتخت در ایران شناخته می‌شد. هنر فرش دستباف از گذشته‌ها دور در میان مردمی محلی روج دارد و اصول و فنون سنتی سینه به سینه میان بافندگان اصیل آذری به زمان حال منتقل یافته است. اما زمان شکوفایی فرش‌های دستباف تبریز از زمان صفویان آغاز شد. در آن زمان توجه بسیاری به هنر فرش بافی در تبریز شد. همچنین نزدیکی این شهر به مرز‌های بین‌المللی باعث شده هنر این سرزمین با سرعت بیشتری در میان مردم جهان شناخته شود.
مردم این منطقه با توجه به پیشینه هنری و تاریخی اصیلی که داشتند توانستند به یکی از برترین تولید کنندگان فرش دستباف ایرانی مطرح شوند. تا جایی که به این شهر لقب شهر دستباف را داده‌اند.
فن بافت
بافندگان تبریزی، همواره جزء برترین بافندگان فرش دستباف در دنیا بوده و هستند. شهرت بافندگان تبریزی دلایل گوناگونی دارد اما یکی از مهم‌ترین علت‌های شهرت هنرمندان تبریزی، شیوه بافت خاص و خلاقانه آن‌ها در فرش‌های دستباف است. به گفته کارشناسان و خریداران استفاده کننده از فرش‌های دستباف تبریزی، این فرش‌ها از نظر استحکام و تراکم، بهترین فرش دنیا هستند. بافت فرش دستباف به شیوه تبریزی به مدت زمان و الیاف بسیار بیشتری نسبت به سایر فنون نیاز دارد.
به شیوه بافت مرسوم و شناخته شده تبریزی‌ها، گره ترکی می‌گویند؛ گره ترکی از دو تار چله در ساختار خود تشکیل شده است. بافندگان در ابتدا با قلاب تار پشتی در توسط الیاف درگیر می‌کنند و سپس در مرحله انتهایی تار رویی گره ترکی را تشکیل می‌دهند.
سهم بازار
فرش دستباف تبریز جزء مهم‌ترین محصولات دستباف صادراتی در ایران است، یکی از مهم‌ترین دلایل اقبال زیاد این فرش‌ها در دنیا به علت کیفیت بسیار بالا و تنوع بسیار بالای این فرش‌ها است. نزدیکی تبریز به پایانه مرزی و حضور پر تعداد تاجران خارجی و داخلی در این استان یکی از عوامل پیشران در تبدیل شدن فرش‌های تبریزی به یکی از برند‌های برتر جهانی است. این پیشرفت تا جایی پیش رفت که در برخی محافل تبریز را به عنوان پایتخت فرش دستباف در دنیا معرفی نمودند.
کیفیت بسیار بالا
فرش‌های دستباف تبریزی با توجه به خصوصیات ساختاری، فن بافت، الیاف و تبحر بافندگان جزء با کیفیت‌ترین فرش‌های دستباف در دنیا هستند. به‌طور کلی فرش‌های دستباف این محدوده از نظر استحکام، تنوع رنگ، ظرافت و ماندگاری در سطح بسیاری بالایی قرار دارند.
این فرش‌ها با گذشت زمان نه‌تنها دچار کاهش کیفیت نخواهند شد؛ بلکه با توجه به نوع تراکم و فن بافت، پویایی و زیبایی این فرش‌ها با استفاده مکرر، بیشتر خواهد شد. یکی از علت‌های آن تراکم و ظرافت بسیار بالای فرش‌های تبریزی است، مخصوصا فرش‌هایی که از ابریشم طبیعی بافته‌شده باشند.
رنگبندی
یکی از مهم‌ترین عناصر ایجاد زیبایی و ارزش مادی و معنوی فرش‌های دستباف، بدون شک رنگبندی و تنوع رنگ‌ها در آن‌ها است. فرش‌های تبریزی همواره جزء غنی‌ترین فرش‌ها در سطح دنیا از نظر طیف رنگی بوده‌اند. برخی، فرش‌های تبریزی را تنها به رنگ‌های قرمز لاکی می‌شناسند. البته که این رنگ جزء محبوب‌ترین رنگ‌ها در میان آذری زبان‌ها است اما در تبریز علاوه بر فرش‌های لاکی، فرش‌هایی در تنوع رنگی گوناگون سرد و معتدل نیز موجود است.
تنوع بی‌نظیر
یکی از متنوع‌ترین فرش‌های دستباف در دنیا بدون شک فرش‌های دستباف تبریزی هستند. این فرش‌ها از نظر طرح و رنگ در انواع بسیاری طبقه بندی شده‌اند. در این فرش‌ها عموما از ساختار‌هار سنتی و اسلیمی به دلیل فرهنگ و علاقه‌ی مردم تبریز قابل مشاهده است. عناصر طبیعی، انتزاعی، مذهبی و تاریخی نشانگر وسعت و غنای بی‌نظیر این فرش‌ها است.
یکی از محبوب‌ترین طرح‌ها در تبریز، فرش دستباف طرح گنبد است که با توجه به ویژگی‌ها خاص و منحصر‌به‌فرد خود، از شهرت بالایی برخوردار است که در ادامه به بررسی تخصصی آن می‌پردازیم.
از دیگر طرح‌های دستباف تبریز می‌توانیم به هرسین، ماهی، سالاری، هریس، علیا، نامی، گلستان، خطیبی و گل ابریشم اشاره کنیم که در بازار طرفداران بسیاری دارند.
ویژگی های طرح گنبد در فرش دستباف تبریز
حال که با فرش‌های تبریزی به صورت نسبی آشنا‌تر شدید؛ لازم است به معرفی یکی از زیبا‌ترین فرش‌های دستباف این شهر، یعنی فرش دستباف طرح گنبد تبریزی بپردازیم. این فرش با توجه به طرح، تنوع بی‌نظیر رنگ و خصوصیات منحصر به‌فرد از طرفداران بسیاری برخوردار است.
طیف‌های رنگی
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در اولین برخورد با فرش دستباف طرح گنبد با آن مواجه خواهید شد، رنگبندی و تنوع بی‌نظیر رنگ‌ها در این فرش‌ها است. از نظر جامعه شناختی، رنگ‌های مورد استفاده در طرح گنبد، جزء طیف‌های رنگی فاخر و ارزشمند هستند. این فرش‌ها علاوه بر ریز بافت بودن، از نظر استفاده رنگی در هر لایه نیز طیف بسیار گسترده‌ای دارند. گویی هر رج و هر گره‌ای فرش‌ها از رنگ خاص و منحصر به‌فردی استفاده شده است.
رنگ‌های آبی فیروزه‌ای، نیلی، آبی آسمانی در ترکیب با حواشی آجری و قرمز و جزئيات برجسته‌تر با رنگ زرد زیبایی مبهوت کننده‌ای به این فرش‌ها بخشیده است.
طرح و نقش
فرش دستباف طرح گنبد، از نظر نقش و نگار و طرح‌بندی جزء خاص‌ترین فرش‌های تبریزی و ایران است. در این فرش از انواع طرح‌های اسلیمی، طبیعی، سنتی و انتزاعی با همخوانی موزون استفاده شده‌است. یکی از خاص‌ترین ویژگی‌های این طرح تلفیق چند تکنیک و طرح به صورت هماهنگ در طرح این فرش‌ها است. ریزبافت بودن فرش تبریزی در این طرح و نقش به اوج خود می‌رسد و همواره شاهد ریز‌ترین جزئیات در این طرح دستباف هستیم.
از مهم‌ترین نماد‌هایی که در این فرش از آن‌ها استفاده شده است می‌توانیم به گنبد به عنوان هسته‌ی مرکزی فرش، گل‌های فرنگی و سنتی، حواشی انتزاعی و نماد‌های تکرار شونده اسلیمی اشاره کنیم. تمام این نماد‌ها در کنار هم، اثر فاخری به نام طرح گنبد تبریزی را پدید آورده است.
خصوصیات طرح گنبد
طرح گنبد تبریزی، از آن دست فرش‌هایی است که از نظر خصوصیات اختصاصی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. یکی از مهم‌ترین خصوصیات این فرش‌ها ظاهر چند بعدی و دید خلاقانه در آن‌ها است. گنبد به عنوان هسته مرکزی در این فرش‌ها با جزئياتی خاص و موزون به نمایش در آمده است.
همچنین نحوه قرار گیری رنگ‌ها و طرح‌های این فرش، پویایی و کنتراست را در قسمت‌هایی از فرش به حد بسیار بالایی رسانده است. به طوری که در قسمت‌هایی که طرح به سمت و سوی ریز جزئيات بودن پیش می‌رود، جزئيات با رنگ‌های تند و تیز و البته در طیف سرد خود نمایی می‌کنند تا ریز ترین جزئيات نیز با تکنیک کنتراست از دیده‌ها پنهان نمانند.
کلام نهایی
فرش دستباف تبریز طرح گنبد، بدون شک یکی از زیبا و اصیل‌ترین فرش‌های دستباف در دنیا است. در خرید فرش دستباف طرح گنبد همواره به امضای بافندگان تبریزی در حاشیه‌ی فرش، سبک بافت و موزون بودن جزئيات توجه ویژه‌ای داشته باشید. معمولا این فرش‌ها در تراکم بسیار بالا و طیف رنگی متنوع تولید شده‌اند؛ بنابراین در میان فرش‌های تبریزی از نظر ارزش مالی و اصالات جزء ارزشمند‌ترین‌ها به حساب می‌آیند.
