انواع گره در فرش دستباف و قالی از جمله موضوعات مورد علاقه بافندگان فرش و نیز دوستداران و طرفداران فرش است. این گره‌ها تاثیر قابل توجهی در نوع فرش نیز دارند. گره یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌ها در فرش دستباف ایرانی نسبت به دیگر منسوجات و بافت‌ها است. هر منطقه در کشور که در آن قالیبافی و فرشبافی انجام می‌گردد گره‌ای مخصوص به خود دارند که با نام آن منطقه شناخته می‌شود. این یکی دیگر از ویژگی‌های فرش دستباف ایرانی به شمار می‌رود. بنابراین برای شناخت هر چه بهتر فرش ایرانی باید ابتدا درباره انواع گره در فرش دستباف ، اطلاعات کافی داشته باشید. در ادامه انواع این گره‌ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
در فرش بافی گره به چه گفته می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین بخش‌های تولید و بافت فرش گره‌ای است که در آن استفاده شده است. این گره‌ها به طور مستقیم بر روی کیفیت فرش تاثیر گذارند. در فرش‌های دستباف زمانی که از گره سخن به میان آید منظور همان نخ مارینوس یا ابریشمی است که با نام پرز فرش شناخته می‌شود و به ترتیب به دور چله در فرش در کنار و روی یکدیگر قرار خواهند گرفت.
پود نیز بعد از انجام گره‌ها روی آن‌ها قرار خواهد گرفت. در این مرحله با محکم نمودن گره فرش از نظر ساختاری شکل و ظاهر کاملی پیدا خواهد کرد. بنابراین واضح است که هر چه تعداد گره‌های مورد استفاده در یک فرش بیشتر باشد کیفیت آن نیز به تبع بالاتر است. در همین راستا و برای سنجش میزان کیفیت فرش بر حسب گره‌های آن از واحدی به نام رج استفاده می‌شود. رج به معنای تعداد گره‌های موجود در هر 7 سانتی متر مربع از فرش است. تعداد رج در هر فرشی که بیشتر باشد نشان دهنده‌ی کیفیت بالاتر آن است. از آنچه بیان شد می‌توان به نقش مهم گره‌های مختلف در فرش دستباف ایرانی پی برد. از گره در نقاط مختلف با نام‌هایی نظیر: خفت، پیچه و ایلمه و ریشه نیز یاد می‌شود.
مشخصه های گره در فرش دستباف چیست؟
بعد از آشنا شدن با تعریف گره و پی بردن به میزان اهمیت ان اینکه با مولفه‌های گره در فرش آشنا خواهیم شد:
- قطر گره: قطر در گره تعیین کننده‌ی ظرافت در فرش خواهد بود.
- قوس گره: رو و پشت قالی با توجه به قوس در گره مشخص می‌شود.
- جهت گره: جهتی که گره در آن زده می‌شود سمت خواب فرش را مشخص خواهد کرد.
- رنگ گره: با استفاده از نخ‌های رنگی رنگ آمیزی نقشه مورد نظر و طرح آن ایجاد خواهد شد.
انواع گره در فرش دستباف کدام است؟
همانطور که در بخش قبلی اشاره شد نوع گره نشان دهنده‌ی اصالت و منطقه تولید فرش است. همچنین کیفیت و ساختار کلی فرش را تعیین می‌کند. در حالت کلی در حدود 4 گره مختلف برای بافت فرش و قالی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به ترتیب شهرت و میزان استفاده آن‌ها را دسته بندی کرده و معرفی می‌کنیم:
گره ترکی و روش بافت آن
گره ترکی شهرت و طرفداران بیشتری نسبت به دیگر انواع گره در فرش دستباف دارد. در حدود 70 درصد از کل تابلو فرش‌ها و قالی‌های ایرانی با این گره تولید و بافته می‌شوند. این امر نشان دهنده کیفیت گره ترکی در بین انواع دیگر گره‌ها است. با به کار گرفتن گره ترکی این امکان را برای فرش باف ایجاد می‌کند که فرشی مستحکم‌تر و در عین حال ظریف تولید کند. یکی دیگر از ویژگی‌های گره ترکی این است که امکان تقلب کردن در گره زنی و به کار بردن گره‌های جفتی در آن در کمترین سطح ممکن است. این مزیت به دلیل استفاده از قلاب در بافت این گره می‌باشد.
گره ترکی بر روی دو تا رو و زیر بافته می‌شود. برای بافت آن باید خامه یا همان پرز فرش در دست چپ بافنده قرار گیرید و آن‌ها را در حالت عمودی بر روی تارهای زیر و رو بگذارد. البته این متد برای افراد راست دست صدق می‌کند. در این گره هر دو سر خامه را از میان دو تار خارج کرده و مجددا آن را بر می‌گرداند. در خصوص به کار گرفتن و استفاده از قلاب در بافت گره ترکی باید در ابتدا یک زوج از چله را به وسیله‌ی قلاب به سمت جلو کشید و خامه را با دست چپ گرفته و یک سر ان را با استفاده از قلاب در بیند و چله قرار می‌دهیم. خامه باید از پشت تار اولی بیرون آمده و روی دو تار رد شود. در این بخش از گره زدن باید خامه را به پشت سر تار دوم برد و سر آن را دوباره از بین دو تار بیرون کشید. اینک دو سر را به سمت پایین کشیده و اضافه نخ را با قسمت تیز قلاب جدا می نماییم.
گره فارسی و روش بافت آن
گره فارسی در جایگاه دوم در انواع مورد استفاده گره در فرش دستباف ایرانی و بعد از گره ترکی قرار می‌گیرد. به این گره نامتقارن نیز گفته می‌شود چرا که تنها یک بار به دور تار میپیچد. فرشبافی در ارک و اصفهان و مشهد با کمک این گره انجام می‌شود. همچنین از نظر استحکام و ظرافت نیز در سطح خوبی قرار دارد.
کمی از خامه را در بین انگشت سبابه و میانی نگه داشته و چاقو را نیز به دست چپ می‌دهیم. ( برای افراد راست دست) با کمک انگشت سبابه یک جفت تار را جلو کشیده و سپس آن را از پشت تار رو عبور می‌دهیم. در حدود دو سانتی متر از خامه را نیز باید از میان انگشتان دست چپ بیرون بیاوریم. سر خامه را خم نموده و ان را از بین چله دوم عبور می‌دهیم. البته باید به سمت پشت رد گردد. سپس از بین دو تار آن را گرفته و به جهت روی فرش می‌کشیم. اینک می‌توان نخ‌های اضافی را بریده و جدا نمود.
گره تقلبی
متاسفانه در برخی از اوقات برای بافت فرش از گره‌های تقلبی استفاده می‌شود که البته نتایج بسیار بدی نیز در پی دارد. فرش بافته شده به این روش دارای کیفیت و چگالی بسیار کمی است. به همین خاطر توصیه اکید می‌شود که در بافت فرش از این گره استفاده نگردد. یکی از دلایل استفاده از گره تقلبی در بافت فرش دستباف و قالی مصرف کمتر میزان نخ و الیاف است. اهل فن و فرش شناسان به راحتی می‌توانند این گره را از دیگر انوع گره‌های مورد استفاده برای بافت فرش شناسایی کنند.
گره هنری
این گره بیشتر برای افراد خاص پسند مناسب هستند و بیشتر نیز برای بافت تابلو فرش مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع مختلف این نوع گره نیز عبارتند از گره تک تار , گره آویز , گره دو رنگ , گره قرضی .
فروش فرش دستباف ایرانی
از ان جایی که فرش ایرانی آمیخته‌ای هنر و زیبایی در کنار هم است در فروش آن نیز تکنیک‌ها و شاخصه‌های متعددی وجود دارد. یکی از این موارد قدمت فرش دستباف ایرانی و ارزش هنری و تاریخی آن است. از دیگر معیارها برای فروش فرش دستباف می‌توان به رجشمار و تکنیک بافت اشاره نمود. همچنین نوع گره در فرش دستباف نیز بر روی قیمت فروش آن موثر است. نوع الیاف به کار رفته در فرش نیز از مواردی است که در زمان فروش مورد توجه قرار می‌گیرد.
همانطور که در بالا شاره شد برخی از اوقات در بافت فرش از گره‌های تقلبی استفاده می‌شود تا میزان الیاف کمتری به کار رود. این موضوع با بررسی متخصصین و فرش شناسان خبره به سرعت مشخص خواهد شد. چنانچه قصد خرید فرش دستباف را دارید حتما با کارشناسان و افراد معتمدی در این خصوص مشورت کنید.
گالری عرسین از مراکز شناخته شده در زمینه خرید و فروش فرش دستباف در کشور است. مشاورین ما در گالری فرش عرسین آماده ارائه مشاوره‌های لازم قبل از فروش به مشتریان عزیز هستند. برای تهیه کردن فرش و تابلو فرش‌های با کیفیت و اصل به گالری عرسین مراجعه نمایید.
کلام آخر
گره در فرش دستباف یکی از اصلی‌ترین عوامل تعیین کننده‌ی ویژگی و نوع فرش است. گره ترکی و گره فارسی نیز جزو شناخته شده‌ترین و پر کاربردترین انواع گره در بافت فرش به شمار می‌روند. البته گره ترکی نسبت به دیگر انواع آن کاربرد استحکام و ظرافت بیشتری دارد. همچنین یکی از مخاطرات در خرید و فروش فرش‌های دستباف استفاده از گره تقلبی در بافت است که البته با بررسی کارشناسان و اهل فن در این زمینه به سهولت قابل شناسایی است. به همین دلیل توصیه می‌شود تا از مراکز معتبر و شناخته شده اقدام به خرید فرش و تابلو فرش دستباف نمایید تا خرید لذت بخش و مطمئن را تجربه کنید.
