فرش‌های دستباف جزء فاخر‌ترین و غنی‌ترین صنایع دستی در دنیا هستند. این فرش‌ها همواره مورد توجه علاقه‌مندان وطراحان داخلی مدرن و سنتی قرار گرفته است.فرش‌های دستباف با توجه به اصالت فرهنگی و طرح‌های جذابی که دارند همواره جزء شیفتگان بسیاری داشته‌اند. فرش‌های دستباف در انواع پشمی، ترکیبی پنبه، کرک و ابریشم در بازار موجود هستند؛ فرش دستباف ابریشم جزء ارزشمند‌ترین فرش‌های دنیا به حساب می‌آید. برای آشنایی با فرش دستباف ابریشم، در این مطلب به بررسی فرش دستباف ابریشم و مشخصات کامل آن می‌پردازیم.
نخ ابریشم چیست؟
یکی از با کیفیت‌ترین نخ‌های طبیعی در دنیا، نخ ابریشم است. کرم ابریشم با تنیدن ماده‌ای سفید رنگ به دور خود، پیش از تبدیل شدن به پروانه دوره رشد و تکامل خود را سپری می‌کند. به محفظه تنیده شده به دور کرم ابریشم پیله می‌گویند؛ این پیله‌ها با توجه به استحکام و خاصیت عایقی خوبی که دارند در تبدیل شدن کرم ابریشم به پروانه نقش بسیار مهم و حیاتی دارند.
از ریسیدن پیله‌های ابریشم، الیاف ابریشم به عمل می‌آید؛ این الیاف با توجه به خاصیت نرمی و ظرافت بسیار بالایی که دارند در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار گرفته‌اند. یکی از صنایعی که از این الیاف به صورت ویژه و تخصصی استفاده می‌کند، صنیع دستی و فرش دستباف است. استفاده از الیاف ابریشم در کیفیت و قیمت فرش دستباف ایرانی تاثیر بسیار ویژه‌ای دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
مزیت استفاده از الیاف ابریشم در فرش دستباف
بافندگان فرش دستباف ایرانی به دلایل گوناگونی از این الیاف در خامه و تار و پود فرش‌ها استفاده می‌کنند. استفاده از این الیاف درعمل به افزایش کیفیت و ارزش نهایی فرش‌های دستباف می‌انجامد. از مهم‌ترین خصوصیات نخ ابریشم که باعث افزایش کیفیت فرش‌های دستباف شده است می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
خاصیت ذخیره گرمایی
یکی از ویژگی‌های جالب ابریشم، خاصیت عایق گرما و صوتی آن‌است. این ویژگی در تبدیل کرم ابریشم به پروانه نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. استفاده از الیاف ابریشم در فرش دستباف می‌تواند این فرش‌ها را در زمان زمستان گرم نگه دارد. اکثر فرش‌های مصنوعی در زمان زمستان بسیار سرد شده و دمای محیط را در خود نگه نمی‌دارند. اما این فرش‌ها عمدتا گرمای محیط را به خود جذب می‌کنند که باعث ایجاد حس بسیار دلپذیر در هنگام قدم زدن روی این فرش‌ها شده است.
نرمی و لطافت بسیار
الیاف ابریشم با توجه به ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاصی که دارند از نرمی بسیاری برخوردارند. این الیاف برخلاف سایر الیاف طبیعی که کمی زبر هستند، جزء نرم‌ترین الیاف طبیعی در دنیا به حساب می‌آید. استفاده از الیاف ابریشم در خامه فرش‌ها می‌تواند سطح فرش را بسیار نرم و لطیف کند.
درخشندگی فرش دستباف ابریشمی
یکی از ویژگی‌های اختصاصی الیاف ابریشم، خاصیت درخشندگی آن‌ها است. این الیاف با جلای برّاقی که دارند همواره زیبایی خاصی به لباس‌ها و فرش‌های دستباف می‌بخشند. همچنین ترکیب رنگ‌های فاخر مانند زعفرانی و فیروزه‌ای در ترکیب با الیاف ابریشم درخشندگی فرش‌های دستباف را تا حد حیر‌انگیزی افزایش می‌دهد. این ویژگی؛ وضوح و جذابیت فرش‌های بافته شده از ابریشم را به حد بالایی می‌رساند.
ظرافت فرش دستباف ابریشم
نازکی و ظرافت نخ ابریشم جزء مهم‌ترین ویژگی‌های مورد انتظار قالی‌بافان از این الیاف است. این الیاف نسبت به سایر الیاف طبیعی، از ظرافت بیشتر و استحکام بالایی برخوردار است. این ویژگی به بافندگان اجازه می‌دهد که تعداد رج‌شمار قالی را افزایش بدهند؛ نتیجه افزایش گره‌های فرش دستباف، به افزایش جزئيات و زیبایی فرش‌های دستباف می‌انجامد که ارزش مادی و معنوی این قالی‌ها را در بازار با افزایش چشم‌گیری مواجه می‌کند. بافت قالی‌های ریزبافت و دارای گره‌های فراوان زمان و دقت بسیار بیشتری را می‌طلبد.
مقاومت بالا در قالی دستباف از جنس ابریشم
نخ ابریشم علاوه بر ظرافت بسیار مطلوبی که برای قالی‌بافی دارد؛ از مقاومت و استحکام چشم‌گیری برخوردار است. این ویژگی کار را برای بافندگان قالی در طراحی فرش‌های ریزبافت بسیار راحت می‌کند. همچنین با توجه به قرابت ترکیب شیمایی این الیاف با موی انسان، آن‌ها درمقابل پوسیدگی و قدم خوردن بسیار مقاوم هستند این فرش‌ها از نظر استحکام و طول عمر در رده‌ی بالایی میان فرش‌های دستباف ایرانی هستند.
خاستگاه های مشهور فرش دستباف ابریشم در ایران
فرش دستباف ابریشم در بیشتر خاستگاه‌های ایرانی وجود دارد. اما با توجه به شیوه بافت و خصوصیات این نوع قالی، سازگاری بیشتری با برخی خاستگاه‌های فرش دستباف در ایران دارد. عمده طرح‌های مورد استفاده در این خاستگاه‌ها به صورت ریزبافت و رج بالا بوده. از این‌رو برای قالی‌های ابریشمی بسیار مناسب هستند.
تبریز
یکی از خاستگاه‌هایی که فرش‌دستباف‌های بسیار باکیفیت و پرتراکم تولید می‌کند، آذربایجان شرقی به مرکزیت تبریز است. در این استان فرش‌های دستباف در انواع طرح و نقش‌های گوناگون موجود هستند. عمده طرح‌های مورد استفاده بافندگان تبریزی به صورت ریزبافت است. تراکم بسیار بالای فرش دستباف تبریز به علت استفاده بافندگان از شیوه گره متقارن یا ترکی است. استفاده از این گره‌ها علاوه بر افزایش استحکام و قوام فرش‌ها باعث شده است که تعداد گره‌های این فرش‌ها نیز افزوده شود. قالی‌های ابریشمی در تبریز به صورت ترکیبی از الیاف ابریشم و تاروپود نخ پنبه تشکیل شده‌اند. رج شمار فرش‌های ابریشم تبریزی تا به ۷۰ رج نیز می‌رسد که در نوع خود بسیار کم‌نظیر است.
کاشان
یکی از برترین تولید کنندگان فرش دستباف در دنیا شناخته شده است. محبوبیت فرش‌های دستباف کاشان به علت طرح و نقش و کیفیت بسیار بالای فرش‌های این منطقه است. عمده طرح‌های مورد استفاده توسط بافندگان کاشانی، نقش و نگار ترنج و لچک است؛ که به محبوب‌ترین طرح فرش دستباف در میان ایرانیان تبدیل شده است. فرش‌های کاشانی بیشتر در انواع پشمی و پنبه هستند اما قالی‌های ابریشمی کاشانی یکی از نفیس‌ترین طرح‌های فرش دستباف در ایران هستند.
قم
بدون شک بهشت فرش‌های دستباف ابریشم، استان قم است. قم سابقه طولانی در بافت فرش‌های دستباف ندارد؛ اما در قرن اخیر این استان به برترین تولید کننده فرش دستباف ابریشم در دنیا تبدیل شده است. یکی از جذابیت‌‌های فرش‌های دستباف قمی، خلوص بسیار بالای ابریشم در این قالی‌ها است؛ به طوری که قالی‌های تمام ابریشم در این استان جزء مهم‌ترین فرش‌های دستباف در قم به شمار می‌آیند. عمده طرح‌های مورد استفاده بافندگان قمی در فرش‌های دستباف این منطقه، طرح‌های افشان، گلستان، خشتی، درخت و گلدان و محرابی است. ترکیب ابریشم خالص با ترکیب گل‌های فرنگی پاستلی و زمینه سرمه‌ای شکوه بسیار زیادی به قالی‌های تمام ابریشم قم بخشیده است.
آشنایی با فرش دستباف ابریشم و طرح های مشهور آن
هر طرح و نقشی در فرش دستباف ابریشم می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، اما مشهور‌ترین طرح‌هایی که همواره مورد استفاده بافندگان در بافت فرش‌های ابریشمی قرار گرفته‌اند عمدتا در دسته‌بندی طرح‌های ریزبافت و پر جزئيات بوده‌اند. از جمله طرح‌هایی مانند گل‌فرنگی در قم و کرمان، محراب در اصفهان و مناطقی در قم و کرمان، ماهی در تبریز و کاشان و گوبلن در کرمان و اصفهان جزء مشهور‌ترین طرح‌های مورد استفاده بافندگان در قالی‌های ابریشمی هستند.
نقش گل فرنگی در فرش دستباف ابریشم
یکی از مشهور‌ترین طرح‌های مورد استفاده برای بافت فرش دستباف ابریشم، طرح گل فرنگی است. این طرح بعد از جنگ جهانی و به سفارش تاجران لهستانی و فرانسوی در ایران رواج پیدا کردند. اکثر گل‌های این طرح به صورت تلفیقی با طرح افشان در متن سرمه‌ای به نمایش درآمده‌اند.
طرح محراب فرش ابریشمی دستباف
از طرح‌های جذاب و بیشتر کلکسیونی که در فرش دستباف ابریشم مورد استفاده قرار می‌گیرد، طرح محراب است. این طرح با ساختار کلی محرابی به شکل نمادی اسلیمی در بلندای فرش قرار دارد. این طرح‌ها با ترکیب گل‌های فرنگی و همینطور وجود نماد‌های گلدان و درخت درون محراب چشم هر بیننده‌ای را مبهوت خود می‌کنند. این طرح معمولا به صورت ذرع و تابلو فرش مورد استفاده قرار می‌گیرد و جزء کار‌های لوکس و کلکسیونی به شمار می‌آید.
نقش ماهی در قالی دستبافت ابریشم
طرح ماهی جزء طرح‌های بسیار جذاب و محبوب در میان فرش دستباف ابریشم مخصوصا در میان دستباف‌های تبریزی است. این طرح با داشتن جزئیات بسیار ریز و طیف رنگی محدود جزء طرح‌های جذاب و خنثی قرار دارد؛ طرح ماهی با اکثر دکوراسیون‌های مدرن و سنتی سازگاری بسیاری دارد. این طرح عمدتا به صورت ترکیبی پنبه و ابریشم در بازار موجود است.
نقش معروف گوبلن در فرش های دستباف ابریشم
در میان طرح‌های فرش دستباف ایرانی، طرح گوبلن را می‌توانیم جزء جذاب‌ترین طرح‌ها قلمداد کنیم. این فرش به صورت تلفیقی با ترکیب گل‌های فرنگی، ترنج و لچک و همچنین حواشی ترکیبی، جزء زیباترین فرش‌های ایرانی است. معمولا این فرش‌ها را به صورت ابریشم خالص و یا ترکیبی می‌بافند. این فرش به دلیل سفارش تارج مشهور فرانسوی، به نام گوبلن مشهور شد. پس از جنگ‌جهانی این فرش به صورت وسیع مورد توجه تاجرانی اروپایی قرار گرفت.
قیمت فرش دستباف ابریشم
فرش دستباف ابریشم از نظر دانش مورد نیاز برای بافت و همچنین مدت زمان لازم برای بافته شدن، پر زحمت‌ترین فرآیند را درمیان فرش‌های دستباف دارد. ارزش بسیار بالای ابریشم، تعداد گره‌های بسیار زیاد و سختی بافت باعث شده است که فرش‌های دستباف ابریشمی جزء ارزشمند‌ترین قالی‌ها در سطح جهان به حساب بیایند. به همین دلیل این فرش‌ها عمدتا در اندازه قالیچه، ذرع و یا تابلو فرش در بازار موجود هستند. این فرش‌ها با توجه به ارزش بسیاری که دارند، به گران‌ترین فرش‌های دنیا مشهور هستند.
در میان فرش‌های دستباف ابریشمی نیزعوامل مهمی مانند فن بافت، طرح و اندازه در تفاوت قیمتی این قالی‌ها اثر گذار است.
فن بافت
در بافت فرش دستباف ابریشم به طورکلی دو نوع گره فارسی و ترکی کاربرد دارد. گره ترکی دارای تراکم بیشتری نسبت به گره فارسی است و باعث زمان‌بر تر شدن فرآیند خواهد شد؛ به همین دلیل قالی‌های بافته شده به شیوه ترکی از نظر قیمتی در سطح بالاتری قرار دارند.
طرح
نوع طرح‌ها در قیمت گذاری فرش دستباف ابریشم اهمیت بسیاری دارد؛ هرچه تنوع طرح‌ها و طیف رنگی و همچنین جزئيات طرح‌های این قالی‌ها بیشتر باشد به مراتب ارزش و قیمت این فرش‌ها بیشتر خواهد بود.
اندازه
پارامتر اندازه مهم‌ترین معیار ارزش‌گذار و قیمت فرش دستباف ابریشم در بازار است. هرچه اندازه و تعداد‌گره‌های این فرش‌ها بیشتر باشد؛ با توجه به مدت زمان و الیاف مورد نیاز برای بافته شدن، ارزش نهایی این فرش‌ها نیز افزایش خواهد داشت.
کلام نهایی
در راستای آشنایی با فرش دستباف ابریشم، باید بدانید که بدون شک جزء زیباترین و ارزشمند‌ترین فرش‌های دستباف دنیاست. این فرش‌ها با توجه به زیبایی و کیفیت بسیار بالایی که دارند؛ از نظر قیمتی در سطح بالایی قرار دارند. لذا همواره در هنگام خرید فرش‌های دستباف ابریشمی، به اصالت الیاف ابریشم و خلوص آن توجه ویژه‌ای داشته باشید. از مهم‌ترین ویژگی‌های ابریشم خالص؛ لطافت بسیار بالا و گرمای سطح فرش است. همچنین این الیاف طبیعی در صورت سوخته شدن بویی شبیه به کز خوردن موی انسان را خواهند داشت. علاوه بر این موارد، تست آزمایشگاهی فرش و خرید آن از گالری‌های معتبر می‌تواند خیال شما را از خرید این فرش‌ها راحت کند.
