فرش‌های دستباف علاوه بر ایران، در برخی نقاط دنیا با‌سابقه‌ی تمدنی، وجود دارند. یکی از خاستگاه‌های بین‌المللی فرش دستباف، کشور مصر است. این منطقه به دلیل وجود تمدن کهن و پیشینه‌ی تاریخی در صنایع دستی باستانی یکی از خاستگاه‌های مشهور فرش دستباف است. البته امروز میزان بافت فرش دستباف مصری اصیل، کمتر شده و بیشتر طرح‌های این کشور در دسته‌ی طرح‌های ایرانی و یا مدرن قرار گرفته است. در این مقاله از تحریریه تخصصی عرسین به بررسی خصوصیات فرش دستباف مصر و مشهور‌ترین طرح‌های آن می‌پردازیم.
تاریخچه فرش دستباف در مصر
مصر امروزی در قاره‌ی آفریقا و آسیا قرار دارد، از این رو به آن کشوری فرا قاره‌‌ای می‌گویند. مصر یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های دنیا در کنار ایران را تشکیل داده است. این تمدن بنابر آثار تاریخی قدمتی حداقل ۴ هزار سال پیش از میلاد را دارد. سرزمین مصر همواره در میان انواه آثار فرهنگی و تاریخی نقش مهمی دارد. صنایع دستی باستانی مصر امروزه نشانگر تمدن کهن این سرزمین هستند. یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی این کشور، فرش دستباف مصر است. این قالی‌ها قدمتی چند هزار ساله دارند. البته امروزه به دلیل روی آوردن دنیا به سمت و سوی طرح‌های مدرن‌تر، طرح‌های باستانی مصر جای خود را به طرح‌های فرنگی و شرقی داده‌اند. اما طرح‌های باستانی مصر با توجه به قدمت تاریخی و ارزش بالای آن‌ها همواره جزء طرح‌های آنتیک طبقه بندی شده‌اند.
به نظر کارشناسان بیشتری کیفیت قالی‌های مصر در زمان سلطنت مملوکیه بود. بعد‌ها با کاهش تقاضای بازار این قالی‌ها در بازار، این کشور با اعمال محدودیت قالی‌های وارداتی و همچنین ابداع طرح‌های امروزی، مصر دوباره جان تازه‌ای به قالی‌های چندهزار ساله‌ی خود داد.
خصوصیات فرش دستباف مصری
گره بافته‌شده در قالی‌های مصری از گذشته تا کنون به شیوه بافت متقارن بوده است. این شیوه گره‌زنی بافندگان مصری باعث شده است که این قالی‌ها از نظر دوام و استحکام، کیفیت بسیار بالایی را داشته باشند. همچنین عمده الیاف مورد استفاده توسط بافندگان این منطقه از پشم گوسفندان بومی مصر است. تار و پود این قالی‌ها نیز برخلاف قالی‌های کشور‌های دیگر که از نخ‌پنبه است، از پشم تشکیل شده‌است. البته قالی‌های مصری در زمان تمدن‌های گذشته از پرز‌های کتان در ساختار آن‌ها استفاده شده بود.
رج‌شمار در قالی‌های مصری در واحد سانتی‌متر مربع بیان است و بافندگان همواره برای بیان تراکم گره‌ها، از فرمول A x B استفاده می‌کنند. A به معنای تعداد گره‌ها در عرض قالی و B به معنای تعداد گره‌ها در طول قالی‌ها است. برای مثال یک فرش مصری دارای رج 4×5 دارای ۲۰ گره در سانتی متر مربع است.
طرح های معروف از فرش های دستباف کشور مصر
طرح‌های مختلف قالی‌های مصری همواره در دوره‌های مختلف تمدنی تغییرات بسیاری داشته است. قالی‌های دوران مملوک مصری، همواره از اصیل‌ترین نماد‌های باستانی این کشور تشکیل شده‌است. از جمله‌از این نماد‌ها می‌توانیم به پوشش مردم، اهرام، ادوات نظامی و تصویر نگاره‌های باستانی اشاره کنیم.
اما در زمان سلطه‌ی عثمانی در مصر، طرح‌های فرش دستباف مصر، از فرهنگ و طرح‌های عثمانی‌ها تاثیر گرفت. همچنین پس از شهرت بسیار قالی‌های ایران، بافندگان مصری بخشی از طرح‌های بافته شده‌ی خود را به دلیل تقاضای جهانی، از انواع نماد‌ه و طرح‌های مشابه با ایران در قالی‌های خود بهره می‌بردند.
طرح هندسی در قالی مصر
طرح‌های هندسی در میان انواع نقش و نگار امروزی قالی‌های مصری از شهرت و استفاده‌ی بسیار زیادی برخوردار هستند. این طرح‌ها عموما در ترکیب با نماد‌های باستانی و به صورت تلفیقی مورد استفاده بافندگان فرش دستباف مصر قرار دارند. از مهم‌ترین نماد‌های این طرح‌ها می‌توانیم به ترنج‌های درشت، اشکال شکسته و لوزی در مرکز این قالی‌ها اشاره کنیم.
طرح های تصویری در فرش های کشور مصر
یکی از آنتیک‌ترین طرح‌ها در میان انواع فرش دستباف مصر، طرح‌های تصویری و باستانی این کشور است. این طرح‌ها عموما در زمینه‌هایی زرد یا کرم نمایانگر اشکال باستانی، فرعون‌ها و اهرام مصر هستند؛ همواره در این تصاویر از پوشش‌ها و نماد‌های مخصوص باستانی مربوط به دوران فراعنه استفاده‌ی بسیار شده‌است.
طیف های رنگی در فرش دست باف از کشور مصر
طیف‌های رنگی فرش دستباف مصر، همواره جزء طیف‌های گرم و بسیار تند بوده است. این ویژگی با خونگرمی و انرژي مردمان کشور مصر تطابق زیادی دارد. فرش‌های خاستگاه مصر، همواره از ترکیب بسیاری از رنگ‌های سرخ، زرد خردلی و سبز یشمی در ساختار خود بهره برده‌اند. در میان انواع دیگر قالی‌های مصری، رنگ‌های آبی، سرمه‌ای در ترکیب با زمینه‌های زرد خردلی و سرخ جایگاه بسیار ویژه‌ای دارند. البته در برخی دیگر از انواع طرح‌های مصری، قالی‌هایی با زمینه‌ی سرمه‌ای و قرمزه تیره در نقشه‌های هندسی و شکسته نیز به چشم می‌آیند.
به طورکلی سرخ و زرد خردلی را می‌توانیم از مهم‌ترین رنگ‌های این منطقه معرفی کنیم.
بازار جهانی فرش دستباف مصر
امروزه بازار فرش دستباف، همواره متقاضیان بسیاری از سراسر دنیا دارد و همواره مردم دنیا به این قالی‌ها به چشم کالایی بسیار ارزشمند و آنتیک می‌نگرند. از این‌رو همواره علاقه‌مندان بسیاری از خاستگاه‌های متنوع فرش در دنیا اقدام به خرید قالی‌های دستباف می‌کنند. در میان انواع عرضه کنندگان بزرگ قالی‌های جهانی می‌توانیم به ایران، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، هند و چین اشاره کنیم؛ همچنین کشور‌های ترکیه و مراکش در کنار مصر نیز از تولید کنندگان مهم قالی‌های دستباف به شمار می‌آیند.
فرش دستباف مصر در مقایسه با کشور‌های مطرح قالی‌باف در دنیا، سهم بسیار کمتری از بازار جهانی برخوردار است و بیشتر فروش قالی‌های مصری با توجه به محدودیت قالی‌های دستباف دیگر کشور‌ها به داخل کشور مصر مربوط شده است. البته همچنان طرح‌های باستانی و اصیل مصر با توجه به اصالت بالا در بازار جهانی باقیمت بالایی در حال خرید و فروش هستند.
شباهت قالی های مصری با ایران
با توجه به تمدن کهن و فاصله‌ی نزدیک تمدنی ایران و مصر، همواره وجود اشتراکات فرهنگی در میان فرش‌های دستباف این دو خاستگاه به خصوص در میان طرح‌های هندسی قابل مشاهده است. همچنین از دلایل دیگر شباهت فرش دستباف مصر با قالی‌های ایران، اقبال جهانی به سمت و سوی طرح‌های بسیار متنوع و اصیل در ایران است. از این رو برخی بافندگان مصری از طرح‌های ایرانی در ساختار خود جهت اهداف صادراتی بهره برده‌اند.
سخن آخر
فرش دستباف مصر، همواره جزء کهن‌ترین قالی‌های جهان به حساب می‌آیند که دربردارنده‌ی طرح‌ها و نقش و نگار بسیار غنی و ریزبافتی هستند. این قالی‌ها در دسته‌بندی قالی‌های آنتیک طبقه‌بندی شده و همواره قیمت بالایی در میان فرش‌های دستباف برخوردارند. این فرش‌ها در انواع نازک به شیوه بافت نامتقارن و ضخیم به شیوه‌ی بافت متقارن در بازار موجود هستند.
