شاید این موضوع از همان نگاه اول بحث‌برانگیز به نظر بیاید. چرا که فرش دستباف جایگاه خاص خود را دارد و از هیچ نظری با فرش ماشینی قابل مقایسه نیست. بله، تا چند سال پیش چنین حرفی کاملاً درست بود. اما امروزه با پیشرفت فن‌آوری ساخت فرش ماشینی، فرش‌هایی به بازار عرضه شده‌اند که دارای تراکم بسیار بالا بوده و به نوعی دستباف‌گونه هستند. اما فن‌آوری هر اندازه هم که پیشرفت کند، باز نمی‌تواند جای هنر دستان بافندگان فرش را بگیرد.
آشنایی با نحوه تشخیص فرش دستباف از ماشینی برای کسانی که به دنبال خرید فرش دستباف هستند، بسیار مهم است. اگر شما هم دغدغه خرید یک فرش با کیفیت دستباف را دارید و هر چند اندک، احتمال میدهید در این زمینه دچار خطا شوید، پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه شوید. چرا که ما در اینجا با چند روش نسبتاً ساده به شما نشان می‌دهیم که چگونه می‌توانید تنها با یک نگاه، فرش دستباف را از ماشینی تشخیص دهید.
توجه به الیاف فرش
قبل از اینکه حتی به فرش دست بزنید، به آن نگاه کنید. ببینید رنگ‌ها و الیاف متشکله فرش چگونه به نظر می‌آیند. آیا فرش براق است یا اینکه بلعکس کمی مات به نظر می‌آید؟ یک فرش با کیفیت دستباف از الیاف طبیعی بافته می‌شود که معمولاً با مواد طبیعی رنگ می‌شوند. به همین دلیل اصولاً یک فرش دستباف درخشندگی و جلای یک فرش ماشینی را ندارد و اندکی مات به نظر می‌رسد. اما در گذر زمان، رنگ‌های طبیعی همچنان طراوت خود را حفظ می‌کنند، در حالی که رنگ‌های مصنوعی الیاف مصنوعی فرش‌های ماشینی، کدر می‌شوند.
به فرش دست بزنید و چند بار دستان خود را بر روی فرش بکشید. الیاف یک فرش دستباف که معمولاً از پشم، پنبه و ابریشم هستند لطافت خاصی دارند که با دست کشیدن بر روی فرش، تفاوت آنها را با الیاف مصنوعی فرش‌های ماشینی متوجه خواهید شد. در ضمن سطح فرش‌های دستباف به دلیل خطای انسانی، هیچ وقت به همواری و یکنواختی سطح فرش‌های ماشینی نیست.
توجه به ابعاد فرش
ابعاد فرش از جمله مواردی است که در همان نگاه اول، تفاوت بین فرش‌های ماشینی و دستباف را فریاد می‌زند. ابعاد یک فرش ماشینی کاملاً دقیق است، این را با نگاهی به طول و عرض فرش می‌توان متوجه شد. اما ابعاد یک فرش دستباف تا این اندازه دقیق نیست و تفاوت‌های هر چند کوچکی در ابعاد آنها دیده می‌شود.
توجه به طرح و ساختار فرش
اگر مطلب معرفی انواع طرحهای فرش دستباف را خوانده باشید، قطعاً متوجه شده‌اید که طرحهای فرش‌های دستباف ایرانی به 19 دسته کلی تقسیم می‌شوند و تمام طرحهای فرعی در این دسته‌ها قرار می‌گیرند. هر چند شاید تشخیص این طرح‌ها یک کار تخصصی باشد، اما آشنایی با آنها تا حدی شما را با ساختار فرش‌های دستباف آشنا می‌کند.
در حالت کلی تقارن به آن شیوه که در فرش‌های ماشینی به چشم می‌خورد، در فرش‌های دستباف یافت نمی‌شود. فرش‌های ماشینی از آن جهت که با دستگاه‌های دقیق ماشینی ساخته می‌شوند، کاملاً از نظر طرح دقیق و قرینه هستند. بالا و پایین و چپ و راست فرش‌های ماشینی دقیقاً قرینه و مثل هم است. اما فرش‌های دستباف هر اندازه هم که با دقت بافته شده باشند، باز هم تماماً متقارن نیستند.
توجه به پشت فرش
به پشت فرش نگاه کنید، به گره‌های آن دقت کنید. گره‌های یک فرش ماشینی کاملاً یک اندازه و دقیق هستند و حتی فاصله آنها از هم به یک اندازه است. اما گره‌های یک فرش دستباف چون توسط انسان زده می‌شوند، از خطای انسانی مبرا نیستند. به همین دلیل هیچ وقت کاملاً یک اندازه نیستند و گاهاً فاصله آنها هر چند خیلی کم، با یکدیگر فرق دارد.
به پشت فرش دست بکشید، ببینید آیا پشت فرش کاملاً هموار است یا اینکه ناهمواری‌هایی را زیر دست خود احساس می‌کنید. اگر پشت فرش کاملاً صاف و هموار بود، شک نکنید که فرش ماشینی است. زیرا پشت یک فرش دستباف به دلیل عدم یکنواختی کامل گره‌ها و حتی چله‌کشی فرش، کاملاً صاف و یکنواخت نیست. توجه داشته باشید که هر گونه عدم یکنواختی در بافت فرش دستباف نیز قابل قبول نیست و منظور ما در اینجا موارد ریز و ظریف است.
توجه به پود یا لبه‌های فرش
پود به کناره یا لبه فرش گفته می‌شود. در یک فرش دستباف بعد از گره زدن هر رج، پود زده می‌شود که بسته به نوع فرش ممکن است شامل پودهای ضخیم و نازک باشد. پود چله‌های فرش را در کنار هم نگه می‌دارد و نقش زیادی در استحکام ساختار فرش دستباف بازی می‌کند. اما تفاوت پود فرش‌های دستباف و ماشینی در چیست؟
پود در فرش‌های دستباف همان گونه که گفتیم جزئی از ساختار فرش است و باز به دلیل خطاهای انسانی، کاملاً هموار و یکدست نیست. اما لبه فرش‌های ماشینی با دستگاه دوردوزی می‌شود، به همین دلیل ساختاری یکنواخت و بسیار منظم دارد. از این رو کمی توجه و دقت به لبه فرش، تا حد زیادی می‌تواند به شما در تشخیص فرش دستباف از ماشینی کمک کند.
توجه به ریشه‌های فرش
توجه به ریشه‌های فرش مورد دیگری است که در زمینه تشخیص فرش دستباف از ماشینی، کمک شایانی به شما می‌کند. ریشه‌های یک فرش دستباف، جزئی از ساختار فرش هستند و در واقع بخشی از چله فرش محسوب می‌شوند. به همین دلیل ریشه‌های یک فرش دستبافت، نقش زیادی در استحکام آن بازی می‌کنند.
اما ریشه‌های یک فرش ماشینی، جزء ساختار فرش نیستند و بیشتر جنبه تزئینی دارند. با کمی دقت به راحتی می‌توانید متوجه شوید که این ریشه‌ها به فرش دوخته شده‌اند و قابل جدا شدن هستند.
سخن آخر
همان طور که مشاهده کردید روش‌های مختلفی برای تشخیص فرش دستباف از ماشینی وجود دارد که برخی از آنها واقعاً به هیچ تخصصی نیاز ندارند و تنها به کمی دقت نیاز دارند. هر چند احتمال معرفی فرش ماشینی به جای دستباف بسیار کم است. اما آشنایی با این گونه نکات، دید بازی به شما می‌دهد و به انتخاب بهتر کمک می‌کند. در ضمن پیشنهاد می‌کنیم اگر واقعاً قصد خرید یک فرش دستباف با کیفیت را دارید، مطلب نشانه‌های یک فرش دستباف با کیفیت را نیز از وبلاگ فرش عرسین بخوانید.
