همواره خراسان یکی از تولید کنندگان برتر صنایع دستی بوده است. یکی از برترین صنایع دستی بافته شده در استان خراسان رضوی، فرش‌های دستباف است که در این میان، شهرستان کاشمر با توجه به شیوه بافت قالی‌ها و کیفیت بالای آن‌ها از شهرت بسیاری در این استان و ایران برخوردار است. در این مطلب به به بررسی ویژگی فرش دستباف کاشمر و مهم‌ترین خصوصیات آن می‌پردازیم و در ادامه نکات مهم در خرید و قیمت آن را بازگو می‌کنیم.
تاریخچه فرش دستباف در کاشمر
کاشمر یکی از با پیشینه‌ترین شهرستان‌های ایران و منطقه‌ی خراسان رضوی است. این استان پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد و در زمان هخامنشیان جزء استان‌های مهم از نظر مذهبی و اقتصادی بود. با توجه به اهمیت مذهبی این استان برای پاشاهان هخامنشی و ساسانی، فرهنگ و نماد‌های باستانی در میان آثار باستانی و فرهنگی کاشمری مربوط به این دوره‌ها قابل تشخیص است. بسیاری از تاریخ نگاران فرهنگی، نقطه‌ی عطف و رشد قابل توجه فرش دستباف کاشمر را مدیون محمد کرمانی می‌دانند که در بین سال‌های ۱۲۶۰ تا ۱۲۸۰ رشد قالی‌های این منطقه سرعتی بیشتری گرفت. در این مدت این استاد بزرگ، با اثرگذاری مهم در نقش و فن قالی‌بافی باعث شد تا قالی‌های این منطقه جایگاه مهمی را در میان فرش دستباف ایران به دست بیاورند.
معرفی خصوصیات مهم و ویژگی فرش دستباف کاشمر
قالی‌های دستباف ایرانی همواره متاثر از خاستگاه‌های خود بوده‌اند. گویی مانند قالبی هستند که شکل و ساختار بومی، تاریخی و فرهنگی خاستگاه‌های خود را به خود می‌گیرند. هر قالی از هر خاستگاهی که باشد، سرشار از علائم و نشانه‌هایی از فرهنگ و تاریخ بومی مناطق آن سرزمین است. فرش دستباف کاشمر با توجه به پیشینه‌ی تاریخی غنی و همچنین داشتن خصوصیات بومی و برگزیده، دارای خصوصیات مهم و بارزی است که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.
الیاف بسیار با کیفیت
کاشمر مزارع پنبه‌ی با کیفیتی دارد و همواره این پنبه‌ها در ساختار چله‌کشی تار‌های فرش دستباف کاشمر نقش بسیار مهمی داشته و دارند. وجود مزارع پنبه با کیفیت و بومی باعث شده است کیفیت نهایی قالی‌های دستباف کشف در سطح بسیار بالایی قرار بگیرد. همچنین این استان در حوزه تولید پشم گوسفندان نیز جزء تولید کنندگان مهم‌است. یکی از برترین خاستگاه‌های الیاف پشم در کنار ماکویی و افشاری، پشم دام‌های موجود در کاشمر است. این الیاف از نظر مرغوبیت در سطح بسیار بالایی قرار دارند.
با توجه به بومی بودن الیاف‌های مورد استفاده بافندگان در این قالی‌ها، باعث شده که اصالت و کیفیت ساختاری قالی‌های این منطقه در سطح بالایی قرار داشته باشد.
رنگرزی‌های بومی
کاشمر علاوه بر مزارع گوناگون با کیفیت الیاف پنبه و صنعت دامپروری، در زمینه‌ی محصولات باغی و گیاهان رنگ‌دانه‌ای موثر در رنگرزی نیز جزء خاستگاه‌های مشهور در حوزه رنگ‌های طبیعی است. عمده طرح‌های فرش دستباف کاشمر رنگرزی شده از گیاهان بومی کاشمری هستند که این ویژگی بر اصالت و ارزش فرهنگی قالی‌های کاشمری افزوده است.
فن بافت
این خاستگاه مانند اکثر خاستگاه‌های کویری و مناطق هموار، دارای فن بافت به شیوه سنه یا فارسی است. نحوه‌گره زنی سنه باعث شده است که فرش دستباف کاشمر ظریف، سبک و نازک باشد. این ویژگی‌‌ها باعث شده که همواره این فرش‌ها در دسته‌‌بندی قالی‌های کلکسیونی و فاخر جای داشته‌باشند.
طرح های مشهور در قالی کاشمر
طرح‌های فرش دستباف کاشمر قرابت ظریفی با خاستگاه‌های کاشان، اصفهان و مخصوصا نائين دارند. البته طرح‌های کاشمر سبک و سیاق اختصاصی خود را نیز دارند که بر اصالت قالی‌های این منطقه افزوده است. به طور کلی طرح و نقش قالی‌ها کاشمری در دسته‌ی خطوط منحنی و اسلیمی جای دارد. همچنین طرح‌های تصیوری و قابی نیز از جمله طرح‌های جذاب این خاستگاه هستند.
طرح لچک و ترنج در فرش دستباف کاشمر
یکی از طرح و نقش‌های مشترک و نزدیک فرش دستباف کاشمر با قالی‌های نائين، طرح لچک و ترنج است. البته این طرح در اکثر خاستگاه‌های دستباف ایران مورد استفاده بافندگان قرار می‌گیرد، نزدیکی طیف‌های رنگی این طرح در کاشمر و نائين باعث شده این خاستگاه قرابت زیادی با یکدیگر از نظر طرح و رنگ داشته باشند. طرح لچک و ترنج به شیوه‌ای متقارن طراحی شده است و مرکزیت این طرح، ترنج در قاب‌های لوزی یا گرد قرار دارد. در چهار‌گوشه‌ی فرش دستباف لچک‌ها قرار دارد و حواشی هندسی واگیره و گل‌های شاه‌عباسی زینت‌بخش این طرح بسیار زیبا هستند.
نقش قابی قالی دست باف کاشمر
در میان انواع طراح‌های فرش دستباف، طرح قابی با توجه به جزئيات بسیار زیاد و در عین‌حال جذابیت بصری جزء برترین و کلکسیونی‌ترین طرح‌ها، طبقه‌ندی شده است. در این طرح، ساختار کلی فرش به صورت پنجره پنجره است که حکم قاب را دارند. در هریک از این قاب‌ها نماد‌های باستانی و عموما گل‌های فرنگی قرار دارند.
طرح تصویری در فرش دستباف کاشمر
طرح تصویری جزء طرح‌های بسیار ریزبافت و پر جزئيات در میان فرش‌های دستباف است. این طرح در اکثر مناطق ریزبافت و مخصوصا مناطق مرکزی بسیار به چشم می‌خورد. در این طرح، عمده توجه بافندگان در به تصویر کشیدن شمایل و تصویر اساطیر و افراد تاریخی است. با توجه به زمان‌بر بودن و دانش بسیار بالای مورد نیاز در باف این فرش‌ها، جزء با ارزش‌ترین قالی‌ها از نظر مادی و فرهنگی در میان انواع فرش دستباف کاشمر هستند.
نقش زیبای زیرخاکی قالی کاشمر
یکی از طرح‌های اختصاصی و بومی در میان انوع طرح‌های فرش دستباف کاشمر، طرح زیر خاکی است. این طرح جزء پرفروش‌ترین طرح‌های کاشمری در کنار لچک و ترنج جای گرفته است. طرح زیرخاکی کاشمر با توجه به اصالت بسیار زیاد و کیفیت بالا جزء فرش‌های آنتیک و کلکسیونی طبقه‌بندی شده است. عمده نماد‌های مورد استفاده در این طرح از کوزه‌ها و اجناس عتیقه استفاده شده‌است. استفاده از نماد‌های نوآورانه و جذاب این طرح را به یکی از طرح‌های محبوب در کاشمر و ایران تبدیل کرده است. مهم‌ترین خصوصیت طرح زیر خاکی قالی کاشمر، سه بعدی بودن برخی نماد‌ها در حواشی این فرش‌ها است. این موضوع جذابیت و زیبای دل‌انگیزی به این طرح بخشیده است.
تنوع رنگ بندی در قالی دستباف کاشمر
رنگ‌ها همواره نقش مهمی در جلوه‌گری و شناسنامه‌ی فرش‌های دستباف هر منطقه داشته و دارند. عمدتا رنگ‌های مورد استفاده توسط هنرمندان فرش‌باف، ارتباط بسیاری با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی هر منطقه‌ای دارد. در برخی مناطق رنگ‌های تند و گرم و در برخی مناطق رنگ‌های ملایم و خنک مورد استفاده بافندگان قرار می‌گیرند. کاشمر یکی از خاستگاه‌هایی است که از طیف رنگ‌های خنثی و ملایم در ساختار قالی‌های خود استفاده می‌کند.
طیف‌های رنگی اصلی در کاشمر شامل: آبی، سرمه‌ای، کرم، روناسی است. البته درمیان این طیف‌های خنک، رنگ لاکی نیز مورد استفاده هنرمندان کاشمری است؛ اما میزان این رنگ به نوعی خنثی کننده‌ی رنگ‌های خنک این منطقه است و نقش غالب در اکثر طرح‌ها ندارد. این ویژگی باعث شده قالی‌های کاشمری آرامش خاصی مانند مردم کاشمر، در خود داشته باشند.
راهنمای خرید فرش دستباف کاشمر
فرش‌های دستباف، با توجه به ارزش مادی و فرهنگی زیادی که دارند، همواره جزء سرمایه‌های گران‌بهای ایرانیان هستند. با توجه به اهمیت بسیار زیاد قالی‌های دستباف، همواره رعایت نکات خاصی در خرید می‌تواند خیال شما را از خرید یک فرش دستباف با کیفیت و اصیل راحت کند.
یکی از مهم‌ترین نکات در انتخاب و خرید فرش‌های دستباف، توجه به اصالت الیاف و رنگ‌های مورد استفاده در رنگرزی قالی‌های دستباف است. با توجه اینکه برخی قالی‌های کاشمر برای زیبایی بیشتر از کرک در خامه‌های خود بهره برده‌اند، همواره توجه داشته باشید که کرک‌های گره خورده از جنس طبیعی باشند، در برخی مراکز غیرمعتبر، از الیاف غیر طبیعی به جای کرک در خامه‌های فرش استفاده کرده‌اند.
همچنین در هنگام خرید فرش دستباف کاشمر، با دستمال نم، با هماهنگی فروشنده بر روی قسمتی از طرح قالی بکشید تا میزان رنگ دادن آن‌ها را بررسی کنید؛ هرچه میزان پس دادن رنگ این قالی‌ها کمتر باشد، از کیفیت و ارزش مادی بیشتری برخوردار خواهند بود.
قیمت فرش دستباف کاشمر
قیمت فرش دستباف ایرانی به عوامل مختلفی مانند اندزه، جزئيات، فن بافت، تراکم، طیف‌های رنگی، اصالت و نوع طرح دارد. عواملی مانند برند بافنده و استاد وهمچنین، نوع الیاف تشکیل دهنده، از عوامل موثر در قیمت فرش دستباف هستند. فرش دستباف کاشمر با توجه به بهره‌گیری از الیاف طبیعی و بومی، همچنین رنگ‌های طبیعی از ارزش بالایی در میان فرش‌های دستباف برخوردار است.
معمولا طرح‌هایی که از جزئيات بیشتر و متراکم تری داشته باشند، از نظر قیمت و ارزش نهایی بالا‌تری برخوردار خواهند بود.
کلام نهایی
فرش دستباف کاشمر با توجه به اینکه مهد تولید الیاف طبیعی در انواع گیاهی و جانوری است؛ همواره با کیفیت‌ترین فرش‌های دستباف از نظر جنس و دوام را دارد. قالی‌های این منطقه با توجه به پیشینه‌ی تاریخی و دانش بالای بافندگان از شهرت بسیاری در ایران و دنیا برخوردار هستند.
همواره در خرید قالی دستباف کاشمر به نشان سازنده، الیاف مورد استفاده و طرح‌های بومی توج داشته باشید. در صورتی که می‌خواهید طرح‌های اصیل و بومی کاشمر را تهیه کنید، طرح زیرخاکی به عنوان طرح اصیل و بومی این منطقه شناخته شده‌است.
